♘امیرحسین♞
♘ مدیریت انجمن اسب ایران ♞
«فردوسي»، چوگان را يادگاري از توران زمين مي داند. «سياوش» در توران زمين گوي مي باخت و قدرت خويش به بينندگان نشان مي داد. همه مي دانند كه نه توران زميني وجود دارد و نه سياوشي كه در آنجا گوي بازي كند.
قديمي ترين اثر از چوگان را مي توان در كتاب «كارنامه اردشير بابكان» كه به زبان پهلوي و در قرن دوم و سوم ميلادي نوشته شده است، يافت. اما چوگان يك شبه در زمان ساسانيان به وجود نيامده است و با توجه به اين كه در زمان هخامنشيان اسب سواري رونق فراوان داشته و در مقابل كوروش در تخت جمشيد اسب سواري مي كردند، چوگان مي تواند قدمتي 2500 ساله داشته باشد.
بعد از حمله اعراب به ايران چوگان نه تنها نمرد بلكه عمري دوباره يافت و گسترش پيدا كرد. «ابونواس» شاعر دربار مامون در شعرهاي شكار خود قصيده اي 21 بيتي دارد كه در آن صحنه اي كامل از يك بازي چوگان را تصوير مي كند. در محله اي از بغداد، پسران خليفه مشغول بازي چوگان بودند، دو دسته شديم و بازي را شروع كرديم، بعد ابونواس اسب سواري ها را وصف مي كند و از اندازه چوب ها و ساخت گوي براي بازي مي گويد. در واقع از قرن چهارم چوگان وارد زبان شعر شد و از آن به عنوان يك تصوير شاعرانه استفاده شد. از رودكي گرفته تا فردوسي، حافظ و سعدي و نظامي و سنايي غزنوي همه در شعرهايشان از چوگان و گوي آن استفاده كرده اند:
چو چوگان فلك ما چو گو در ميان برنجيم از دست سود و زيان (فردوسي)
به هر كويي پري رويي به چوگان مي زند گويي تو خود گوي زنخ داري بساز از زلف چوگاني (سعدي)
در زمان خاندان صلاح الدين ايوبي در كنار رود نيل چندين زمين چوگان وجود داشت و در كنار اين زمين ها پادشاهان براي خود كوشك هاي مجللي ساخته بودند كه سالي دو _ سه ماه را در آنها به سر مي بردند. اميرزادگان كرد كه بر مصر تسلط يافتند با خود چوگان را به آنجا برده بودند.
چوگان در كنار رود نيل به وضع عجيبي گسترش يافت و تا زمان حمله عثماني همچنان به همان شكل باقي مانده بود، اما زمين هاي چوگان از مصر پا فراتر گذاشتند و به دمشق، شام و حلب نيز رسيدند و در آن سرزمين ها اداره چوگان داري به نام «جوكندريه» و شغلي به نام «جوكندر» شكل گرفت و چوگان بازي شغلي شد در دربار پادشاهان آن ديار.
گويا چوگان در زمان صفويه هم رونق خوبي داشته است. ميدان «نقش جهان اصفهان»، ميدان چوگان بازي بوده است كه گفته مي شود «شاه عباس» آن را براي بازي و مسابقه چوگان در اين ابعاد ساخته است. همچنين از دوران صفويه ده ها مينياتور از بازي چوگان بر جاي مانده است و مسافران اروپايي نيز در سفرنامه هاي خود به چوگان اشاره كرده اند.
از هندوستان تا خرگوش دره
گوركانيان بعد از اسلام، ورزش چوگان را به هندوستان بردند. در قرن نوزدهم انگليسي ها چوگان را از هندوها آموختند و با خود به انگلستان و اروپا بردند؛و با رفتن چوگان به انگليس براي آن قوانيني نوشته شد.
در دوران قاجار از چوگان هيچ خبري نبود تا اين كه «سايكس» نماينده دولت انگليس در اواخر قرن نوزدهم به ايران آمد. او وقتي خواست چوگان بازي كند متوجه شد كه ديگر در ايران نه زميني وجود دارد و نه چوگان بازي. سايكس با كمك چند تن از سفراي خارجي در ايران مانند سفير بلژيك كار راه اندازي دوباره چوگان را شروع كرد. سايكس از يكسري از اميران و افسران ارتش هم دعوت كرد كه چوگان بازي كنند كه مورد استقبال قرار گرفت.
در زمان پهلوي چوگان بازي در ميان ارتشيان گسترش فراواني يافت چرا كه ارتش اسب هاي زيادي را در اختيار داشت.
همچنين چوگان در شهرستان ها نيز به مانند تهران و زير نظر ارتش شكل گرفت. در آن زمان در ميدان جلاليه (پارك لاله) زمين بازي چوگان زير نظر ارتش راه اندازي شد.
با گسترش شهر تهران زمين بازي چوگان در جلاليه تعطيل و به خرگوش دره در 14 كيلومتري ميدان آزادي منتقل شد و در حدود سي سال پيش بود كه بازي چوگان در خرگوش دره بسيار گسترده شده بود، به طوري كه تعداد چوگان بازان به 100 نفر رسيده بود.
چوگان در دست فراموشي
دكتر «آذرنوش آذرتاش» يكي از پيشكسوتان چوگان مي گويد: «پس از پيروزي انقلاب، زمين هاي بازي چوگان در شيراز و خرگوش دره در تهران تعطيل شد. در سال 1362 دوباره با مساعدت هاي داوود شمسي، رييس وقت تربيت بدني، كميته چوگان شكل گرفت و از چندين چوگان باز قديمي دعوت شد كه دوباره چوگان را در نوروز آباد راه اندازي كنند.»
همچنين مهدي سنندجي كه 11 سال سرپرست كميته چوگان بوده است، مي گويد: «تربيت بدني زميني را در نوروز آباد به چوگان بازان داد و چوگان بازان با هزينه 2 ميليون تومان خودشان زمين چوگان نوروز آباد را براي بازي آماده كردند. در آن زمان فدراسيون سواركاري 20 اسب را نيز در اختيار چوگان بازان قرار داد البته دولت هم سوبسيدي به چوگان بازان مي داد. در آن زمان بهاي پرداختي براي پانسيون اسب ها 700 تومان بود و اين عملكرد دولت و توجه آنها، چوگان بازان را به 30 نفر رسانده بود.»
در نوروزآباد، هم اكنون تنها 12 _ 14 چوگان باز حضور دارند و پانسيون هر اسب در نوروزآباد 30 هزار تومان است. آذر تاش مي گويد: «مدت زمان زيادي نگذشت كه به خاطر توجه نكردن دوباره دولت و كم كردن يارانه هاي داده شده تا يك سوم مخارج اسب ها و افزايش سال به سال قيمت خوراك و هزينه هاي بازي، تعداد افرادي كه به چوگان مشغول بودند كم شد.»
هر چوگان باز براي بازي حداقل به 2 _ 3 اسب نياز دارد. به جز اين، هر چوگان باز بايد چيزي در حدود 30 _ 40 هزار تومان هم به مهتر بدهد. از طرفي ديگر پول ركاب و زين هم هست. همچنين هر چوگان باز به 10 _ 12 چوب چوگان هم احتياج دارد كه قيمتي در حدود 70 _ 120 هزار تومان دارد. آذرتاش مي افزايد: «اكنون براي بازي چوگان چيزي در حدود 120 هزار تومان در ماه پرداخت مي شود و دولت هم البته كمكي نمي كند.»
جوانان و چوگان
ما نتوانسته ايم خون جوان در ورزش چوگان بدميم و اين يك فاجعه است. آذرتاش مي گويد: «در نوروزآباد تنها 5 جوان حضور دارند و سن چوگان بازان قديمي هم از 60 سال فراتر رفته است و ما براي حضور جوانان بايد كلاس هاي آموزشي برگزار كنيم.»
مظفري، تنها مربي رسمي چوگان كشور هم درباره حضور جوانان در چوگان مي گويد: «من شاگردان چنداني ندارم، شايد جوانان چوگان باز ما به بيش از انگشتان يك دست هم نرسد و تازه بسياري از اين جوان بچه هاي خود چوگان بازان قديمي هستند، مانند دختر خود من.»
كميته چوگان هميشه مي كوشيد كه دوباره بتواند چوگان را احيا كند اما به علت دشواري هاي متعدد موفق به اين كار نشد. سنندجي مي گويد: «كميته چوگان قصد برگزاري كلاس هاي آموزش چوگان را در نوروز آباد داشت كه متاسفانه به علت بي توجهي فدراسيون سواركاري موفق به اين كار نشديم.»
آذرتاش هم مي گويد: «ما قصد داشتيم در نوروزآباد چوگان را به كارآموزان با وسايل شخصي خودمان آموزش دهيم و فدراسيون قرار بود براي جذب شاگرد، تبليغات انجام دهد كه متاسفانه اين كار انجام نشد.»
اما داورزني، رييس سابق فدراسيون سواركاري كه هم اكنون رييس فدراسيون چوگان است، مي گويد: «ما برگزاري كلاس هاي آموزشي را در دستور كار فدراسيون چوگان داريم. ما تعهد داريم در گام اول بتوانيم چوگان را در تهران، اصفهان، شيراز و مشهد راه اندازي و گسترش دهيم.»
اما با وجود كم رنگ شدن حضور جوانان در چوگان، به نظر آذرتاش تعداد جواناني كه مي توانند با وسايل شخصي به اين ورزش بپردازند كم نيست و كافي است كه تنها اهميت و ويژگي هاي اين بازي را به جوانان آموخت و اشتياق ملي را ايجاد كرد.
به گفته وي، تعداد كلوپ هاي اسب سواري كه در كردان وجود دارد شايد به بيش از 15 مورد برسد كه در هر يك از اين كلوپ ها 30 تا 60 اسب نگهداري مي شود و براي هر اسب بين 60 تا 90 هزار تومان در ماه، پانسيون داده مي شود، تازه اين تعداد تنها در كردان حضور دارند و ما در اطراف تهران كلوپ هاي اسب سواري داريم كه بيش از 100 اسب در آنها نگهداري مي شود.
زنان و گوي زدن
* اما چوگان در ميان زنان ايران چه وضعيتي دارد؟
_ «شيرين و خسرو» در زمين چوگان مشغول چوگان بازي و گوي زدن بودند. گروهي هم به تماشاي بازي آنها نشسته بودند. شيرين، بازي چوگان را از خسرو برد. اين روايت «نظامي» كه در كتاب «خسرو و شيرين»در قرن سوم آمده است، نشان مي دهد كه در زمان ساسانيان زنان نيز هم چون مردان چوگان بازي مي كردند.
«افسانه اميري» كه خود 30 سالي است چوگان بازي مي كند و تا چند سال پيش تنها زن چوگان باز كشور بود و چوگان را از خرگوش دره آغاز كرده است، مي گويد: «در سال 1355 ما حدود 7_8 زن چوگان باز بوديم كه با هم تمرين مي كرديم.»
اما اميري وضعيت ورزش چوگان زنان را در حال حاضر بد مي داند. به گفته اميري تنها 3_4 زن چوگان باز در ايران باقي مانده اند: «حاضرم اگر سوار كار زني تمايل به يادگيري چوگان داشته باشد، اين ورزش را به صورت رايگان آموزش دهم.»
بودن يا نبودن چوگان؟
آيا فدراسيون چوگان مي تواند كاري بكند يا نه!
به عقيده سنندجي چيزي از چوگان باقي نمانده. براي اين كه طي چند سال گذشته كوچك ترين كمكي به چوگان نكرده اند و امكانات نوروزآباد هم بسيار كم بوده است: «طي سال گذشته من و دوستانم چندين بار به مجلس رفته ايم و نامه نوشته ايم، در روزنامه ها و مجلات گزارش هايي چاپ كرده ايم و گفته ايم اگر ورزش چوگان داراي فدراسيون نشود، از بين خواهد رفت.
پس از اين دلواپسي ها بود كه مهندس «مهر عليزاده»، طبق ابلاغي فدراسيون چوگان كشور را به سرپرستي «داورزني» رييس فدراسيون اسب سواري تشكيل داد.
به عقيده آذرتاش «اگر فدراسيون تازه تاسيس چوگان در عملكرد خود اشتباه بكند آن اندك چيزي كه از چوگان باقي مانده است، از بين خواهد رفت.» به گفته آذرتاش، دادن چوگان به بخش خصوصي و يا ارگان هاي دولتي، مرگ ورزش ملي چوگان را به همراه خواهد داشت. اما به گفته داورزني، فدراسيون چوگان، بودجه دولتي چنداني ندارد و چوگان جزو رشته هايي است كه بايد با مشاركت مردم و جذب منابع غير دولتي اداره شود و در ادامه مي افزايد: «نقش فدارسيون چوگان اين است كه بخش خصوصي را فعال كند، قبل از انقلاب چوگان بيشتر در دست ارتش بود و ما هم سعي داريم كه سرمايه گذاري نيروهاي مسلح را براي آموزش چوگان به افسران نظامي گسترش دهيم كه در اين راستا موفقيت هايي داشته ايم.»
داورزني همچنين ضمن اشاره به بودجه 7 تا 10 ميليون توماني سال گذشته چوگان كه تنها به يارانه هاي داده شده به چوگان بازان تخصيص داده شده است، مي افزايد: «دولت تنها وظيفه دارد كه بستر لازم را آماده كند، البته ما سعي داريم كه حضور مردم را هم در چوگان پر رنگ تر كنيم.»
اما دكتر آذرتاش، معتقد است كه با يك بودجه 15 ميليون توماني در سال، مي شود كلاس چوگان تشكيل داد و بازي چوگان را در حد مسابقات جهاني پيش برد و به آن اعتباري دوباره بخشيد.
مسابقات چوگان
در سال 1928 تيم ملي چوگان آرژانتين براي اولين بار برنده نهايي چوگان شد و از آن پس كماكان تا سال 1970 به عنوان قهرمان بازي ها باقي ماند. در حال حاضر نيز چوگان در كشورهاي انگليس، آرژانتين، فرانسه، پاكستان، هندوستان، تركمنستان، و آمريكا برگزار مي شود و هم اكنون نيز آرژانتين بهترين تيم ملي چوگان را دارد.
با حضور چوگان در انگليس، چوگان در تمام اروپا و بعد هم در سراسر جهان گسترش يافت، اما بهترين جايي كه چوگان توانست رواج پيدا كند آرژانتين بود. با زمين هاي مسطح فراوان و اسب سواران زياد چوگان، توانسته است در آرژانتين به يك ورزش ملي تبديل شود. به گفته آذرتاش در فرانسه نيز چوگان رونق فراواني دارد و به سمت همگاني شدن مي رود. كلوپ هاي چوگان بازي در آن جا به 15 عدد رسيده است و چوگان بازان مي توانند با قيمت هاي ارزان از آنها استفاده كنند.
در زمان پهلوي اول، مسابقات مهمي در برابر فرانسويان برگزار شد. در زمان پهلوي دوم نيز تيم هاي مختلف چوگان در كشور حضور داشتند كه تيم ژاندارمري قوي ترين بوده است و تيم هايي مثل آرژانتين، فرانسه، مراكش، عراق و حتي آمريكا به ايران مي آمدند و با تيم ملي چوگان ايران مسابقه مي دادند.
به گفته آذرتاش ما هم اكنون تيم چوگان نداريم و مسابقات داخلي چوگان هم وجود ندارد، ولي چوگان بازان نوروز آباد با هم بازي مي كنند و اگر هم مسابقه اي برگزار شود بيشتر جنبه نمايشي دارد. آذرتاش همچنين اظهار اميدواري مي كند كه هر چه زودتر تيم ارتش آماده شود تا تيم نوروز آباد مسابقه اي برگزار كند.
گوي زدن در ميدان
چوگان در زميني با ابعاد 200 در 300 متر بازي مي شود، چوگان بازان به دو تيم چهار نفري تقسيم مي شوند كه با كوچك تر شدن زمين اين تعداد به 3 نفر در هر تيم هم مي رسد.
به هر قسمت از بازي چوگان يك «چوكه» گفته مي شود و هر چه كه 5/7 دقيقه طول مي كشد. به طور معمول چوگان بازان در 4 چوكه بازي مي كنند كه اين تعداد چوكه در بازي هاي بين المللي به 6 تا 8 چوكه هم مي رسد.
«يعقوب ليث صفاري» نيز گوي مي باخته و چوگان باز بوده است. «قابوس ابن وشمگير» در بابي از كتاب «قابوس نامه» خود كه در قرن پنجم نوشته است؛ علاوه بر اشاره به چوگان بازي يعقوب به پسرش توصيه مي كند كه در هنگام بازي چوگان مواظب خطرات بازي باشد.
چوگان بازان در هنگام بازي بايد مواظب برخورد اسب ها، افتادن از روي اسب ها و برخورد چوب چوگان باشند كه مي تواند در هر لحظه خطراتي را براي آنها به همراه داشته باشند.
يك چوگان باز بايد ورزيدگي و مهارت كامل در سواركاري داشته باشد و به گوي زدن در ميدان و قوانين بازي نيز آشنا باشد.
همچنين بازي چوگان چون با نهايت سرعت انجام مي گيرد، سواران بايستي اسب هاي چابك و ورزيده داشته باشند و بر هدايت اسب با يك دست وارد باشند و همچنين اسب هايشان بايد به چوب، گوي و شركت در بازي با اسب هاي ديگر مانوس شده باشند.
قديمي ترين اثر از چوگان را مي توان در كتاب «كارنامه اردشير بابكان» كه به زبان پهلوي و در قرن دوم و سوم ميلادي نوشته شده است، يافت. اما چوگان يك شبه در زمان ساسانيان به وجود نيامده است و با توجه به اين كه در زمان هخامنشيان اسب سواري رونق فراوان داشته و در مقابل كوروش در تخت جمشيد اسب سواري مي كردند، چوگان مي تواند قدمتي 2500 ساله داشته باشد.
بعد از حمله اعراب به ايران چوگان نه تنها نمرد بلكه عمري دوباره يافت و گسترش پيدا كرد. «ابونواس» شاعر دربار مامون در شعرهاي شكار خود قصيده اي 21 بيتي دارد كه در آن صحنه اي كامل از يك بازي چوگان را تصوير مي كند. در محله اي از بغداد، پسران خليفه مشغول بازي چوگان بودند، دو دسته شديم و بازي را شروع كرديم، بعد ابونواس اسب سواري ها را وصف مي كند و از اندازه چوب ها و ساخت گوي براي بازي مي گويد. در واقع از قرن چهارم چوگان وارد زبان شعر شد و از آن به عنوان يك تصوير شاعرانه استفاده شد. از رودكي گرفته تا فردوسي، حافظ و سعدي و نظامي و سنايي غزنوي همه در شعرهايشان از چوگان و گوي آن استفاده كرده اند:
چو چوگان فلك ما چو گو در ميان برنجيم از دست سود و زيان (فردوسي)
به هر كويي پري رويي به چوگان مي زند گويي تو خود گوي زنخ داري بساز از زلف چوگاني (سعدي)
در زمان خاندان صلاح الدين ايوبي در كنار رود نيل چندين زمين چوگان وجود داشت و در كنار اين زمين ها پادشاهان براي خود كوشك هاي مجللي ساخته بودند كه سالي دو _ سه ماه را در آنها به سر مي بردند. اميرزادگان كرد كه بر مصر تسلط يافتند با خود چوگان را به آنجا برده بودند.
چوگان در كنار رود نيل به وضع عجيبي گسترش يافت و تا زمان حمله عثماني همچنان به همان شكل باقي مانده بود، اما زمين هاي چوگان از مصر پا فراتر گذاشتند و به دمشق، شام و حلب نيز رسيدند و در آن سرزمين ها اداره چوگان داري به نام «جوكندريه» و شغلي به نام «جوكندر» شكل گرفت و چوگان بازي شغلي شد در دربار پادشاهان آن ديار.
گويا چوگان در زمان صفويه هم رونق خوبي داشته است. ميدان «نقش جهان اصفهان»، ميدان چوگان بازي بوده است كه گفته مي شود «شاه عباس» آن را براي بازي و مسابقه چوگان در اين ابعاد ساخته است. همچنين از دوران صفويه ده ها مينياتور از بازي چوگان بر جاي مانده است و مسافران اروپايي نيز در سفرنامه هاي خود به چوگان اشاره كرده اند.
از هندوستان تا خرگوش دره
گوركانيان بعد از اسلام، ورزش چوگان را به هندوستان بردند. در قرن نوزدهم انگليسي ها چوگان را از هندوها آموختند و با خود به انگلستان و اروپا بردند؛و با رفتن چوگان به انگليس براي آن قوانيني نوشته شد.
در دوران قاجار از چوگان هيچ خبري نبود تا اين كه «سايكس» نماينده دولت انگليس در اواخر قرن نوزدهم به ايران آمد. او وقتي خواست چوگان بازي كند متوجه شد كه ديگر در ايران نه زميني وجود دارد و نه چوگان بازي. سايكس با كمك چند تن از سفراي خارجي در ايران مانند سفير بلژيك كار راه اندازي دوباره چوگان را شروع كرد. سايكس از يكسري از اميران و افسران ارتش هم دعوت كرد كه چوگان بازي كنند كه مورد استقبال قرار گرفت.
در زمان پهلوي چوگان بازي در ميان ارتشيان گسترش فراواني يافت چرا كه ارتش اسب هاي زيادي را در اختيار داشت.
همچنين چوگان در شهرستان ها نيز به مانند تهران و زير نظر ارتش شكل گرفت. در آن زمان در ميدان جلاليه (پارك لاله) زمين بازي چوگان زير نظر ارتش راه اندازي شد.
با گسترش شهر تهران زمين بازي چوگان در جلاليه تعطيل و به خرگوش دره در 14 كيلومتري ميدان آزادي منتقل شد و در حدود سي سال پيش بود كه بازي چوگان در خرگوش دره بسيار گسترده شده بود، به طوري كه تعداد چوگان بازان به 100 نفر رسيده بود.
چوگان در دست فراموشي
دكتر «آذرنوش آذرتاش» يكي از پيشكسوتان چوگان مي گويد: «پس از پيروزي انقلاب، زمين هاي بازي چوگان در شيراز و خرگوش دره در تهران تعطيل شد. در سال 1362 دوباره با مساعدت هاي داوود شمسي، رييس وقت تربيت بدني، كميته چوگان شكل گرفت و از چندين چوگان باز قديمي دعوت شد كه دوباره چوگان را در نوروز آباد راه اندازي كنند.»
همچنين مهدي سنندجي كه 11 سال سرپرست كميته چوگان بوده است، مي گويد: «تربيت بدني زميني را در نوروز آباد به چوگان بازان داد و چوگان بازان با هزينه 2 ميليون تومان خودشان زمين چوگان نوروز آباد را براي بازي آماده كردند. در آن زمان فدراسيون سواركاري 20 اسب را نيز در اختيار چوگان بازان قرار داد البته دولت هم سوبسيدي به چوگان بازان مي داد. در آن زمان بهاي پرداختي براي پانسيون اسب ها 700 تومان بود و اين عملكرد دولت و توجه آنها، چوگان بازان را به 30 نفر رسانده بود.»
در نوروزآباد، هم اكنون تنها 12 _ 14 چوگان باز حضور دارند و پانسيون هر اسب در نوروزآباد 30 هزار تومان است. آذر تاش مي گويد: «مدت زمان زيادي نگذشت كه به خاطر توجه نكردن دوباره دولت و كم كردن يارانه هاي داده شده تا يك سوم مخارج اسب ها و افزايش سال به سال قيمت خوراك و هزينه هاي بازي، تعداد افرادي كه به چوگان مشغول بودند كم شد.»
هر چوگان باز براي بازي حداقل به 2 _ 3 اسب نياز دارد. به جز اين، هر چوگان باز بايد چيزي در حدود 30 _ 40 هزار تومان هم به مهتر بدهد. از طرفي ديگر پول ركاب و زين هم هست. همچنين هر چوگان باز به 10 _ 12 چوب چوگان هم احتياج دارد كه قيمتي در حدود 70 _ 120 هزار تومان دارد. آذرتاش مي افزايد: «اكنون براي بازي چوگان چيزي در حدود 120 هزار تومان در ماه پرداخت مي شود و دولت هم البته كمكي نمي كند.»
جوانان و چوگان
ما نتوانسته ايم خون جوان در ورزش چوگان بدميم و اين يك فاجعه است. آذرتاش مي گويد: «در نوروزآباد تنها 5 جوان حضور دارند و سن چوگان بازان قديمي هم از 60 سال فراتر رفته است و ما براي حضور جوانان بايد كلاس هاي آموزشي برگزار كنيم.»
مظفري، تنها مربي رسمي چوگان كشور هم درباره حضور جوانان در چوگان مي گويد: «من شاگردان چنداني ندارم، شايد جوانان چوگان باز ما به بيش از انگشتان يك دست هم نرسد و تازه بسياري از اين جوان بچه هاي خود چوگان بازان قديمي هستند، مانند دختر خود من.»
كميته چوگان هميشه مي كوشيد كه دوباره بتواند چوگان را احيا كند اما به علت دشواري هاي متعدد موفق به اين كار نشد. سنندجي مي گويد: «كميته چوگان قصد برگزاري كلاس هاي آموزش چوگان را در نوروز آباد داشت كه متاسفانه به علت بي توجهي فدراسيون سواركاري موفق به اين كار نشديم.»
آذرتاش هم مي گويد: «ما قصد داشتيم در نوروزآباد چوگان را به كارآموزان با وسايل شخصي خودمان آموزش دهيم و فدراسيون قرار بود براي جذب شاگرد، تبليغات انجام دهد كه متاسفانه اين كار انجام نشد.»
اما داورزني، رييس سابق فدراسيون سواركاري كه هم اكنون رييس فدراسيون چوگان است، مي گويد: «ما برگزاري كلاس هاي آموزشي را در دستور كار فدراسيون چوگان داريم. ما تعهد داريم در گام اول بتوانيم چوگان را در تهران، اصفهان، شيراز و مشهد راه اندازي و گسترش دهيم.»
اما با وجود كم رنگ شدن حضور جوانان در چوگان، به نظر آذرتاش تعداد جواناني كه مي توانند با وسايل شخصي به اين ورزش بپردازند كم نيست و كافي است كه تنها اهميت و ويژگي هاي اين بازي را به جوانان آموخت و اشتياق ملي را ايجاد كرد.
به گفته وي، تعداد كلوپ هاي اسب سواري كه در كردان وجود دارد شايد به بيش از 15 مورد برسد كه در هر يك از اين كلوپ ها 30 تا 60 اسب نگهداري مي شود و براي هر اسب بين 60 تا 90 هزار تومان در ماه، پانسيون داده مي شود، تازه اين تعداد تنها در كردان حضور دارند و ما در اطراف تهران كلوپ هاي اسب سواري داريم كه بيش از 100 اسب در آنها نگهداري مي شود.
زنان و گوي زدن
* اما چوگان در ميان زنان ايران چه وضعيتي دارد؟
_ «شيرين و خسرو» در زمين چوگان مشغول چوگان بازي و گوي زدن بودند. گروهي هم به تماشاي بازي آنها نشسته بودند. شيرين، بازي چوگان را از خسرو برد. اين روايت «نظامي» كه در كتاب «خسرو و شيرين»در قرن سوم آمده است، نشان مي دهد كه در زمان ساسانيان زنان نيز هم چون مردان چوگان بازي مي كردند.
«افسانه اميري» كه خود 30 سالي است چوگان بازي مي كند و تا چند سال پيش تنها زن چوگان باز كشور بود و چوگان را از خرگوش دره آغاز كرده است، مي گويد: «در سال 1355 ما حدود 7_8 زن چوگان باز بوديم كه با هم تمرين مي كرديم.»
اما اميري وضعيت ورزش چوگان زنان را در حال حاضر بد مي داند. به گفته اميري تنها 3_4 زن چوگان باز در ايران باقي مانده اند: «حاضرم اگر سوار كار زني تمايل به يادگيري چوگان داشته باشد، اين ورزش را به صورت رايگان آموزش دهم.»
بودن يا نبودن چوگان؟
آيا فدراسيون چوگان مي تواند كاري بكند يا نه!
به عقيده سنندجي چيزي از چوگان باقي نمانده. براي اين كه طي چند سال گذشته كوچك ترين كمكي به چوگان نكرده اند و امكانات نوروزآباد هم بسيار كم بوده است: «طي سال گذشته من و دوستانم چندين بار به مجلس رفته ايم و نامه نوشته ايم، در روزنامه ها و مجلات گزارش هايي چاپ كرده ايم و گفته ايم اگر ورزش چوگان داراي فدراسيون نشود، از بين خواهد رفت.
پس از اين دلواپسي ها بود كه مهندس «مهر عليزاده»، طبق ابلاغي فدراسيون چوگان كشور را به سرپرستي «داورزني» رييس فدراسيون اسب سواري تشكيل داد.
به عقيده آذرتاش «اگر فدراسيون تازه تاسيس چوگان در عملكرد خود اشتباه بكند آن اندك چيزي كه از چوگان باقي مانده است، از بين خواهد رفت.» به گفته آذرتاش، دادن چوگان به بخش خصوصي و يا ارگان هاي دولتي، مرگ ورزش ملي چوگان را به همراه خواهد داشت. اما به گفته داورزني، فدراسيون چوگان، بودجه دولتي چنداني ندارد و چوگان جزو رشته هايي است كه بايد با مشاركت مردم و جذب منابع غير دولتي اداره شود و در ادامه مي افزايد: «نقش فدارسيون چوگان اين است كه بخش خصوصي را فعال كند، قبل از انقلاب چوگان بيشتر در دست ارتش بود و ما هم سعي داريم كه سرمايه گذاري نيروهاي مسلح را براي آموزش چوگان به افسران نظامي گسترش دهيم كه در اين راستا موفقيت هايي داشته ايم.»
داورزني همچنين ضمن اشاره به بودجه 7 تا 10 ميليون توماني سال گذشته چوگان كه تنها به يارانه هاي داده شده به چوگان بازان تخصيص داده شده است، مي افزايد: «دولت تنها وظيفه دارد كه بستر لازم را آماده كند، البته ما سعي داريم كه حضور مردم را هم در چوگان پر رنگ تر كنيم.»
اما دكتر آذرتاش، معتقد است كه با يك بودجه 15 ميليون توماني در سال، مي شود كلاس چوگان تشكيل داد و بازي چوگان را در حد مسابقات جهاني پيش برد و به آن اعتباري دوباره بخشيد.
مسابقات چوگان
در سال 1928 تيم ملي چوگان آرژانتين براي اولين بار برنده نهايي چوگان شد و از آن پس كماكان تا سال 1970 به عنوان قهرمان بازي ها باقي ماند. در حال حاضر نيز چوگان در كشورهاي انگليس، آرژانتين، فرانسه، پاكستان، هندوستان، تركمنستان، و آمريكا برگزار مي شود و هم اكنون نيز آرژانتين بهترين تيم ملي چوگان را دارد.
با حضور چوگان در انگليس، چوگان در تمام اروپا و بعد هم در سراسر جهان گسترش يافت، اما بهترين جايي كه چوگان توانست رواج پيدا كند آرژانتين بود. با زمين هاي مسطح فراوان و اسب سواران زياد چوگان، توانسته است در آرژانتين به يك ورزش ملي تبديل شود. به گفته آذرتاش در فرانسه نيز چوگان رونق فراواني دارد و به سمت همگاني شدن مي رود. كلوپ هاي چوگان بازي در آن جا به 15 عدد رسيده است و چوگان بازان مي توانند با قيمت هاي ارزان از آنها استفاده كنند.
در زمان پهلوي اول، مسابقات مهمي در برابر فرانسويان برگزار شد. در زمان پهلوي دوم نيز تيم هاي مختلف چوگان در كشور حضور داشتند كه تيم ژاندارمري قوي ترين بوده است و تيم هايي مثل آرژانتين، فرانسه، مراكش، عراق و حتي آمريكا به ايران مي آمدند و با تيم ملي چوگان ايران مسابقه مي دادند.
به گفته آذرتاش ما هم اكنون تيم چوگان نداريم و مسابقات داخلي چوگان هم وجود ندارد، ولي چوگان بازان نوروز آباد با هم بازي مي كنند و اگر هم مسابقه اي برگزار شود بيشتر جنبه نمايشي دارد. آذرتاش همچنين اظهار اميدواري مي كند كه هر چه زودتر تيم ارتش آماده شود تا تيم نوروز آباد مسابقه اي برگزار كند.
گوي زدن در ميدان
چوگان در زميني با ابعاد 200 در 300 متر بازي مي شود، چوگان بازان به دو تيم چهار نفري تقسيم مي شوند كه با كوچك تر شدن زمين اين تعداد به 3 نفر در هر تيم هم مي رسد.
به هر قسمت از بازي چوگان يك «چوكه» گفته مي شود و هر چه كه 5/7 دقيقه طول مي كشد. به طور معمول چوگان بازان در 4 چوكه بازي مي كنند كه اين تعداد چوكه در بازي هاي بين المللي به 6 تا 8 چوكه هم مي رسد.
«يعقوب ليث صفاري» نيز گوي مي باخته و چوگان باز بوده است. «قابوس ابن وشمگير» در بابي از كتاب «قابوس نامه» خود كه در قرن پنجم نوشته است؛ علاوه بر اشاره به چوگان بازي يعقوب به پسرش توصيه مي كند كه در هنگام بازي چوگان مواظب خطرات بازي باشد.
چوگان بازان در هنگام بازي بايد مواظب برخورد اسب ها، افتادن از روي اسب ها و برخورد چوب چوگان باشند كه مي تواند در هر لحظه خطراتي را براي آنها به همراه داشته باشند.
يك چوگان باز بايد ورزيدگي و مهارت كامل در سواركاري داشته باشد و به گوي زدن در ميدان و قوانين بازي نيز آشنا باشد.
همچنين بازي چوگان چون با نهايت سرعت انجام مي گيرد، سواران بايستي اسب هاي چابك و ورزيده داشته باشند و بر هدايت اسب با يك دست وارد باشند و همچنين اسب هايشان بايد به چوب، گوي و شركت در بازي با اسب هاي ديگر مانوس شده باشند.