"ریخت شناسی آخوند" از مرحوم دهخدا : با عرض معذرت از احتمالا شما! تنها شعری بود که تونستم روی اینترنت پیدا کنم که نشون بده لغت "کلگی" از قدیم بکار میرفته :
شش بیت اول این مثنوی:
گردن و سينه ، در شكم مُدْغَم............پاي تا سر ، چو خُم ، تمام شكم
هيچ نه ، جز عِمامه و شكمي.............كَلَمي ضَخْم ، بر فراز ِ خُمي
قُوز ِسالوسيَش به پُشت ِ چو يُوز.........معني ِ صدق ِ « قُوز ِ بالا قُوز »
بر زبان ذِكْر و ، خاتَمش به يَمين...........سَبحَه در دست و ، پينه بار ِ جَبين
ريش ِ انبوه ِ پُر ز اِشپِش و كك...............زير ِاو اوفتاده تحت ِحَنَك
همچو آن توبره يْ كَه آكنده...................بند بر
كَلَّگي در افكنده
.
.
.
.
بيت 1 - مُدغَم : در هم رفته ؛ در هم آميخته .
بيت 2 - ضَخْم : ستبر ؛ درشت .
بيت 3 - سالوسي : ريائي ؛ مُزَوّرانه .
« قوز بالا قوز » مَثَل است به معني ِ رنجي و تَعَبي بر رنجي و تَعَبي
بيت 4 - خاتَم : انگشتري . يَمين : دست ِ راست .
سَبحه : ( شرح نشده . ) سُبحه : تسبيح [ فرهنگ معين ] . ( در همين كتاب - ديوان ِ دهخدا ، ص 64 سطر 2 - به ضمّ ِ اوّل مشكول شده : سُبحه . )
جَبين : پيشاني . ( جَبين ِ پينه بار : پيشاني ِ پينه بسته بر اثر ِ قرار گرفتن ِ بسيار بر مُهر ِ نماز ؛ جا مُهر دار ) . ( م . س . / هم از اين توضيح و هم از شكل گذاري ِ متن – كه « پينه بار جبين » آمده – پيداست كه دكتر دبير سياقي خوانش ِ ديگري در نظر نداشته ؛ در حالي كه به صورتي كه من در متن آورده ام نيز مي توان خواند ، و بلكه به نظر ِ من اين درست تر است : سبحه ، در دست و ؛ پينه ، بار ِ جبين ! )
بيت 5 - تحت ِ حَنَك : دنباله ي ِ عِمامه كه فقها از زير ِ زَنَخ گذرانند و به جانب ِ ديگر ِ عِمامه بند كنند .
بيت 6 - ( م . س . ) مانند ِ توبره ي ِ پر كاه كه جلو پوزه ي خر قرار گرفته و بند ِ آن روي ِ سر ِ حيوان افكنده شده ! (
كلّگي : قسمتي از يراق ِ اسب كه به سر ِ اسب استوار كنند ؛ آن قسمت از يراق ِ اسب كه بر سر ِ او افتد . [ لغت نامه ؛ يادداشت به خط مرحوم دهخدا . براي آن همين بيت – همچو آن توبره يْ ... - به شاهد آمده ! ] ) يزيد بن مفرّغ ِ حِميَري كه داستان او با عباد بن زياد ( برادر ِ عبيدالله بن زياد ) در اغاني آمده در هجو ِ عباد از ريش ِ او به هنگام ِ سواري ، يك چنين توصيفي كرده بوده ، آن را به توبره اي كاه تشبيه مي كرده كه در باد به اين سو و آن سو برود . و به سبب ِ اين هجويّات به دست ِ عبيدالله بن زياد مجازات شده . داستان او را مي توانيد در بهار و ادب فارسي ، جلد اوّل ، ص 100 و سبك شناسي ، جلد 1 ص 231 ، بخوانيد . [ فقره ي وصف ِ ريش ِ عباد در اين دو مأخذ نيامده . يادم نيست كجا خوانده ام ! ]
.
.
.
.