تعیین سن اسب از روی دندان
- شروع کننده موضوع mdshaya
- تاریخ شروع
Dr_Ghaffari
Active member
در تاپیک راهنمای دندان اسب ارسال شده است .
reihaneh
Member
کلیات :
شناسائي سن، در اسب شناسي اهميت بسزائي دارد . چه علاوه بر اينكه بهداشت ، تغذيه و تعليف تابع سن مي باشد از لحاظ دامپزشكي نيز بعضي از بيماري هاي مشخص در سنين معيني ظاهر مي شوند . بنابر اين بعضي از ناخوشي ها در جواني و برخي ديگر در پيري پديد مي آيد و پيروي از قوانين فيزيولوژي ، در سنين مختلف زندگي وضع خوراك و پوشاك و نحوه عمل بهداشت تغيير مي كند . از اينرو دانستن سن دامهاي اهلي براي دامپزشك چه از نظر پيش بيني و پيش گيري امراض و چه از لحاظ درمان اهميت مخصوصي دارد .
براي دامپروران و خريداران دام از نظر بهره برداري و بكار گماردن حيوان در سرويسهاي گوناكون دانستن سن دام يكي از نكات اساسي محسوب مي شود و در قيمت دام داري اثر محسوس مي باشد .
بديهي است كه دام نسبتا مسن وپير اگر چه ظاهر خوب و فريبنده اي داشته باشد از نظر كار ارزش زيادي ندارد و همچنين ارزش دامهاي خيلي جوان كه چند سال نگهداري و تغذيه لازم دارند تا بتوانند ثمر بخش واقع شوند خيلي كمتر مي باشد تا آنهائيكه از همان روز اول خريداري مورد استفاده قرار مي گيرند .
ضمنا روش نگهداري و استفاده از دام با تغييرات سن متغيير است . روي اين اصول است كه شناسائي سن در اندام شناساي اهميت مخصوص دارد و متخصصان فن بايد بطور دقيق، با اشتباهائي هر چه كمتر بتوانند آنرا معين كنند .
تاريخچه :
قضاوت سن دامهاي اهلي از روي دندانها و شاخ عملي مي شود . اين فن را هنرمندان مربوطه از خيلي قديم مي دانستند و تاريخ پديد آمدن آن در مورد اسب خيلي قديمي و شايد از همان زمان اهلي كردن اين دام شروع شده باشد . چه بشر پس از اهلي كردن اين دام علاقه مخصوصي بدان پيدا كرد و اين حيوان را رفيق شفيق و خدمتگذار حقيقي خود دانست و براي مسافرت و حمل و نقل بار و بنه ، تفريح و شكار ، جنگ و جدال و تجارت وجود آنرا چنان ضروري تشخيص داد كه آني از مراقبت آن غفت نمي ورزد . بدين سبب بود كه اين حيوان را خوب شناخت و اطلاعات خيلي بيشتري درباره سلامتي و بيماري و نقاهت و كسالت و درمان آن بدست آورد . در نتيجه مطالعات دائم خواص نژادي و فردي و همچنين زشتي و زيبائي و عيوب و نواقص آنرا خيلي زودتر و بهتر از دامهاي ديگر درك كرد .
اسب داران و علاقمندان به اسب از خيلي قديم متوجه شدند كه بمرور زمان دندانهاي اسب تغيير شكل مي دهند و علامتهاي گوناگوني در روي آن ظاهر مي شود از روي آن علامات متخصصان فن سن تقريبي او را معين مي كردند اما روش آنها تجربه هائي بشمار مي رفت كه با يكديگر متفاوت بود و جنبه علمي نداشت . مثلا در فرسنامه اي بنام( مضمار دانش) كه در تاريخ 1090 قمري برابر 1055 شمسي توسط نظام الدين احمد نوشته شده، تا سن پنج سالگي يعني از هنگام رويش دندانهاي شيري تا موقع تخت شدن دندانها، تقريبا تشخيص سن را درست ذكر كرده است. ولي از آن ببعد اشتباهات فراواني را مرتكب شده و عوض توجه به سطح سايش دندان به تغيير رنگ دندان توجه كرده است . كتابهاي فراواني بزبان پارسي در قرون گذشته نوشته شده است كه رويهم رفته همين اشتباهات را تكرار کرده اند .
در اين اواخر دامپزشكان متخصص، روش نويني را براي تعيين سن اسب ابداع كردند. ولي با اين روش فقط تا سن هشت سالگي امكان تشخيص سن وجو داشت و از هشت سالگي ببعد سن را حدث میزدند، تا اينكه پرفسور(پسينا) توانست سن اسب را از روي سطح آزاد دندان تا زمان پيري تعيين كند . علائم( پسينا) براي تعيين سن، كاملا صحيح نبود و اشتباهات فراواني در بر داشت . در سال 1824 براي نخستين بار پرفسور( ژيرارد) روش كلاسيك قابل اعتمادي براي تشخيص سن اسب تا بيست سالگي در نامه دامپزشكي منتشر كرد .
بعدها( ژيرارد) در سالهاي 1824 و 1834 آنرا مجددا چاپ كرد و در چاپ سال اخير تعيين سن گاو و گوسفند و سگ و خوك را بوسيله دندانها و شاخ بدان افزود . از آن ببعد غالب مولفان همان نوشته ها و مشاهدات( ژيرارد) را مورد قبول قرار دادند و با همان اشتباهات منتشر میکردند.
(سيدني گالواين) در كتاب خود بنام( سن اسب ) سن اين حيوان را تا سي سالگي از روي دندانها تعيين كرد .عقیده يو آت نيز در موضوع سن اسب كاملا شبيه ( ژيرارد) بود و همان اشتباهات را داشت .
در سال 1894( لبر) و( كرنوان) عقاید( ژيرارد) را مورد مطالعه و تجديد نظر قرار دادند و با تصحيح بعضي نكات و تغيير برخي از قسمتها، كتاب مفيدي بطبع رسانيدند. پرفسور( برآون) با اعتقاد باصول عقايد او را در قسمت شناسائي سن گاورا تائید كرد، ولي اصول عقايد او در قسمت شناسائي سن گاو و تاثير زودرسي را در دندانها خيلي دور از حقيقت يافت . وي تجارب خود را در يكي از بنگاههاي دامپروري آغاز كرد و متوجه شد كه دندانهاي گاو در كمتر از 5/3 سالگي (بعضي اوقات كمتر از 3 سال و در يك حالت در دو سال و 10 ماهگي ) و گوسفند در سه سالگي ( بعضي اوقات كمتر از 3 سال و در يك حالت در دو سال و 10 ماهگي ) و گوسفند در سه سالگي و خوك كمي بعد از يكسال و نيمي تخت مي شوند در صورتيكه بر حسب عقيده( ژيرارد) دندانهاي گاو در 4 تا 5 سالگي و گوسفند در 4 سالگي و خوك در 3 سالگي بايد تخت شود .
« سن اسب »
اصولا اسبهاي سنگين نسبت به اسبهاي سبك زيادتر رشد مي كنند و زودتر هم پير مي شوند .
سن اسب را بطور حقيقي ، تقريبي و يا قراردادي معين مي كنند .
سن اسب موقعي حقيقي است كه از روي ورقه هويت و تاريخ تولد تعيين شود و در موقعي تقريبي است كه از روي علايم خارجي و تغييرات ظاهري بعضي از اعضاء مخصوصا دندانها معين شود.
براي برخي از نژادها بين اسبداران رسوم خاصي است كه بر حسب آن سن اسب را به طور غير حقيقي يا قراردادي معين مي كنند. مثلا براي نژاد خالص انگليسي (چتيت) فرض شده است كه تمام كره ها در روز اول ژانويه متولد مي شوند ، بنابر اين تمام نوزادهاي متولد شده در جريان سال را در اول ژانويه سال بعد كره هاي يك ساله مي گويند. بطوريكه كره متولد شده در 25 دسامبر را در روز اول ژانويه ( يعني نوزاد پنج روزه را ) كره يك ساله فرض كرده اند و از همين قرارداد و رسم در كورسها استفاده مي شود.
بدين مناسبت است كه صاحبان اسبهاي اصيل كه مخصوصا از نظر كورس و مسابقه به پرورش اسب پرداخته اند مي كوشند كه تمام نوزادها در جريان ماه ژانويه متولد شوند و گرنه به زيان آنها تمام خواهد شد.
تشخيص سن اسب خيلي جوان و خيلي پير آسان است. در كره هاي جوان هيكل خمره اي دو شاخه ضخيم. پيشاني برآمده و تنه روي دست و پاي بلندقرار گرفته است. در صورتيكه در دامهاي خيلي پير، لبها نازك و آويزان دو شاخه نازك و برنده نمكدان يا گودال گودرفته. رخ گاو. ماهيچه هاي پشت تحليل رفته مي باشد. بعلاوه چينهاي مرتب پلك دليل بر سن زياد مي باشد.
ضمنا رنگهاي تيره به مرور زمان روشن مي شود. از روي اين علائم فقط مي توان فهميد كه اسب خيلي جوان يا خيلي پير است. تنها دندانها هستند كه از روي آنها مي توان سن تقريبي دام را معين كرد و از بين آنها دندانهاي ثنايا چه در فك بالا و چه در فك پايين ارزش فراواني دارند.
« دندانهاي ثنايا »
از روي فرمول دنداني 3/3 س ب 3/3 س ك 0/0 يا 1/1 الف 3/3 ث
معلوم مي شود كه اسب داراي شش عدد ثنايا در فك پايين و شش عدد در فك بالا مي باشد. اين دندانها در روي قوسي قرار گرفته اند كه به اسم قوس دنداني معروف است. در هر قوس دو ثناياي جلو را ( پيشها ) و دو ثناي آخر را ( گوشه ها ) و دو دنداني كه بين پيش و گوشه قرار گرفته است ( ميانها ) مي نامند.
ثناياي بالغ :
ثناياي بالغ اسب داراي تاج-ريشه و طوق مي باشند.
تاج :
رشد تاج در دندان ثناياي اسب بالغ تقريبا تا آخر دوره زندگاني طبيعي ادامه دارد. تاج داراي يك سطح جلوي يا لبي يك سطح زباني يا عقبي، يك سطح آزاد يا سطح سايش و دولبه داخلي و خارجي مي باشد. ( شكل 42 ).
در سطح لبي تاج شياري موجود است كه خود يكي از علائم مشخص بين تاج دندان بالغ و شيري به شمار مي رود. سطح زباني تاج از طرفي به طرف ديگر محدب و بيشينه تحدب در نزديك ريشه مي باشد. جدار داخلي از جدار خارجي ضخيم تر است.
سطح بالايي يا سطح سايش براي جويدن بكار مي رود. در موقعيكه دندان دست نخورده باشد در روي سطح آزاد حفره مخروطي شكل مشاهده مي شود كه قاعده تقريبا بيضي شكلش در بالا و راس آن در پايين و در داخل دندان قرار گرفته و به نام جودان خوانده مي شود. عمق جودان بيش از يك سانتي متر و محورش بطور خيلي ملايم محور اصلي دندان را قطع مي كند بطوريكه راس مخروط بطرف سطح داخلي دندان متمايل مي شود. ( ش 43 ).
در دندان دست نخورده ميناي تاج در سطح سايش و سطوح مجاور متصل مي باشد ولي در اثر از بين رفتن آن در روي سطح آزاد به دو قسمت تقسيم مي شود
شکل44)
قسمتي كه در سطوح خارجي واقع است به نام ميناي پوششي و قسمتي كه جودان را مفروش مي كند به نام ميناي مركزي خوانده مي شود.
در انتهاي گودي جودان مقدار خيلي كمي سيمان قرار گرفته كه دور آنرا ميناي مركزي فرا گرفته است و بنام جرم جودان ناميده مي شود. در دندانيكه هنوز ساييده نشده جدار جلو دندان چند ميليمتر از جدار عقبي آن بلندتر است و در نتيجه سايش از اين جدار شروع مي شود. به زودي دو جدار در يك سطح قرار گرفته و از آن به بعد هم به يك نسبت ساييده مي شوند. بتدريج در اثر سايش دائم، عمق حفره كوتاه و حفره آن تنگ مي شود تا آنكه بكلي از بين مي رود و به غير از سيمان مركزي كه از مينا احاطه شده است چيزي باقي نمي ماند. در اين موقع مي گويند كه دندان تراشيده شده است چنانكه با دست روي چنين دنداني را لمس كنند برجستگي مينا احساس میشود. پس از مدتي از حجم اين برجستگي نيز كاسته مي شود و به طرف جدار عقب دندان متمايل مي شود و بعد به كلي از بين مي رود. در اين حالت گويند كه دندان تراز شده است.
بعد از تراز شدن دندان، در روي سطح آزاد فقط يك لكه زرد رنگ مدور ديده مي شود كه قبلا به شكل نوار عرضی بين سيمان مركزي و جدار جلوي ظاهر و به اسم ستاره د نداني ناميده مي شود و آن عبارت از عاج ثانوي حفره داخلي دندان است كه در اثر سايش در روي سطح دندان نمايان مي شود.
در سالهاي آخر زندگي ممكن است سطح آزاد دندان از تاج پايين تر هم برود که، در اينصورت ابتدا ميناي سطح زباني و سپس ميناي سطح لبي از بين خواهد رفت. زيرا در سطح جلوی دندان مينا، پايينتر از سطح زباني آن كشيده شده است.
ريشه :
در امتداد تاج واقع است و ضخامت آن به طور محسوسي از بالا به پايين در امتداد جلو به عقب زياد و از طرفي به طرف ديگر كم مي شود. در انتهاي ريشه منفذ حفره داخلي دندان واقع است. اين حفره كه محتوي مغز دندان و عروق و اعصاب مي باشد نخست بزرگ و هر قدر به طرف سطح آزاد دندان پيش مي رود باريك مي شود و كمي از راس قيفي شكل جودان مي گزرد و در جلو آن قرار مي گيرد. ضمنا به تدريج از عاج ثانوي كه رنگش از عاج اصلي زردتر است پر مي شود و قشر نازكي از سيمان روي ريشه را فرا مي گيرد، به علاوه سيمان در فررفتگيهاي قسمت آزاد دندان جمع مي شود و مقدار مختصري از آن در انتهاي قيف جودان موجود است كه به نام جرم جودان خوانده مي شود.
تغييرات سطح آزاد دندان :
اگر يك دندان ثناياي بالغ دست نخورده اسب را ازحفره دنداني خارج كنيم ديده مي شود شكل آن شبيه هرمي است كه قاعده اش به طرف بالا و انتهايش به طرف پايين يعني در حفره دنداني قرار گرفته است . ضمنا خميدگي در آن مشاهده مي شود.(شکل45)اين هرم در قاعده از جلو به عقب و در راس ازطرفي به طرف ديگر مسطح مي باشد. اين هرم در قاعده از جلو به عقب و در راس از طرفي به طرف ديگر مسطح مي باشد.
بدين معني كه قطر طول مقطع عرضي دندان در مجاورت سطح آزادش از يكطرف به طرف ديگر و در راس آن از جلو به عقب مي باشد و بديهي است كه حالت ميانه در وسط دندان مشاهده مي شود. در حقيقت در اثر جويدن اغذيه رفته رفته سطح آزاد دندان ساييده مي شود و از بين مي رود و بتدريج قسمتي كه در لثه قرار گرقته است تبديل به سطح آزاد مي شود. و به نوبت خود از بين مي رود.
با در نظر گرفتن شكل دندان در نتيجه ساييده شدن. سطح آزاد آن به اشكال مختلف در مي آيد كه براي شناسايي سن بسيار مهم است. اين سطح كه در ابتدا بيضي است بتدريج بيضوي ، مدور، سه گوشه و دو گوشه مي شود. ضمنا در اثر همين سايش، جودان بتدريج از بين مي رود و ابتدا ( تراشيده ) و بعد، تراز مي شود و ضمنا ستاره دنداني نيز پديدار ميشود. ( ش 45 )
تغييرات قوس دنداني بر حسب سن :
شكل قوس ثنايا بر حسب سن تغيير پذير است. قوس دندان كه در جواني نيم دايره كامل را تشكيل مي دهد. در پيري خيلي به خط مستقيم نزديك مي شود و بديهي است كه حالتهاي ميانه اي در سنين بين جواني و پيري در روي قوس مشاهده مي شود.
تغييرات اتصال دو قوس بر حسب سن :
چنانكه در موقع جواني دو لب بالا و پايين اسب را از يكديگر باز كنيم و از نيم رخ اتصال دو قوس را مشاهده کنیم،ملاحظه مي شود كه اتصال آنها تقريبا نيم دايره اي را تشكيل مي دهد كه به شكل دو دهانه گازانبر روي يكديگر قرار گرفته اند. در موقع پيري اين حالت از بين مي رود و محور دندانهاي ثنايا تقريبا در امتداد محور فك قرار مي گيرد و بدين ترتيب اتصال دو قوس دنداني زاويه ای تشكيل مي دهد و در نتيجه بزاق از دهان جاري میشود.
اين حالت در موقعي كه اسب خيلي پير است مشاهده مي شود. بديهي است كه حالت هاي ميانه در سنين بين جواني و پيري در اتصال دندانها پديدار مي گردد كه از روي آن ميتوان سن تقريبي را تخمين زد ( ش 48 و 49 و 50 )
منبع:http://iranianhorse.net/horse_year/senne_asb_bevasileye_dandan.htm
شناسائي سن، در اسب شناسي اهميت بسزائي دارد . چه علاوه بر اينكه بهداشت ، تغذيه و تعليف تابع سن مي باشد از لحاظ دامپزشكي نيز بعضي از بيماري هاي مشخص در سنين معيني ظاهر مي شوند . بنابر اين بعضي از ناخوشي ها در جواني و برخي ديگر در پيري پديد مي آيد و پيروي از قوانين فيزيولوژي ، در سنين مختلف زندگي وضع خوراك و پوشاك و نحوه عمل بهداشت تغيير مي كند . از اينرو دانستن سن دامهاي اهلي براي دامپزشك چه از نظر پيش بيني و پيش گيري امراض و چه از لحاظ درمان اهميت مخصوصي دارد .
براي دامپروران و خريداران دام از نظر بهره برداري و بكار گماردن حيوان در سرويسهاي گوناكون دانستن سن دام يكي از نكات اساسي محسوب مي شود و در قيمت دام داري اثر محسوس مي باشد .
بديهي است كه دام نسبتا مسن وپير اگر چه ظاهر خوب و فريبنده اي داشته باشد از نظر كار ارزش زيادي ندارد و همچنين ارزش دامهاي خيلي جوان كه چند سال نگهداري و تغذيه لازم دارند تا بتوانند ثمر بخش واقع شوند خيلي كمتر مي باشد تا آنهائيكه از همان روز اول خريداري مورد استفاده قرار مي گيرند .
ضمنا روش نگهداري و استفاده از دام با تغييرات سن متغيير است . روي اين اصول است كه شناسائي سن در اندام شناساي اهميت مخصوص دارد و متخصصان فن بايد بطور دقيق، با اشتباهائي هر چه كمتر بتوانند آنرا معين كنند .
تاريخچه :
قضاوت سن دامهاي اهلي از روي دندانها و شاخ عملي مي شود . اين فن را هنرمندان مربوطه از خيلي قديم مي دانستند و تاريخ پديد آمدن آن در مورد اسب خيلي قديمي و شايد از همان زمان اهلي كردن اين دام شروع شده باشد . چه بشر پس از اهلي كردن اين دام علاقه مخصوصي بدان پيدا كرد و اين حيوان را رفيق شفيق و خدمتگذار حقيقي خود دانست و براي مسافرت و حمل و نقل بار و بنه ، تفريح و شكار ، جنگ و جدال و تجارت وجود آنرا چنان ضروري تشخيص داد كه آني از مراقبت آن غفت نمي ورزد . بدين سبب بود كه اين حيوان را خوب شناخت و اطلاعات خيلي بيشتري درباره سلامتي و بيماري و نقاهت و كسالت و درمان آن بدست آورد . در نتيجه مطالعات دائم خواص نژادي و فردي و همچنين زشتي و زيبائي و عيوب و نواقص آنرا خيلي زودتر و بهتر از دامهاي ديگر درك كرد .
اسب داران و علاقمندان به اسب از خيلي قديم متوجه شدند كه بمرور زمان دندانهاي اسب تغيير شكل مي دهند و علامتهاي گوناگوني در روي آن ظاهر مي شود از روي آن علامات متخصصان فن سن تقريبي او را معين مي كردند اما روش آنها تجربه هائي بشمار مي رفت كه با يكديگر متفاوت بود و جنبه علمي نداشت . مثلا در فرسنامه اي بنام( مضمار دانش) كه در تاريخ 1090 قمري برابر 1055 شمسي توسط نظام الدين احمد نوشته شده، تا سن پنج سالگي يعني از هنگام رويش دندانهاي شيري تا موقع تخت شدن دندانها، تقريبا تشخيص سن را درست ذكر كرده است. ولي از آن ببعد اشتباهات فراواني را مرتكب شده و عوض توجه به سطح سايش دندان به تغيير رنگ دندان توجه كرده است . كتابهاي فراواني بزبان پارسي در قرون گذشته نوشته شده است كه رويهم رفته همين اشتباهات را تكرار کرده اند .
در اين اواخر دامپزشكان متخصص، روش نويني را براي تعيين سن اسب ابداع كردند. ولي با اين روش فقط تا سن هشت سالگي امكان تشخيص سن وجو داشت و از هشت سالگي ببعد سن را حدث میزدند، تا اينكه پرفسور(پسينا) توانست سن اسب را از روي سطح آزاد دندان تا زمان پيري تعيين كند . علائم( پسينا) براي تعيين سن، كاملا صحيح نبود و اشتباهات فراواني در بر داشت . در سال 1824 براي نخستين بار پرفسور( ژيرارد) روش كلاسيك قابل اعتمادي براي تشخيص سن اسب تا بيست سالگي در نامه دامپزشكي منتشر كرد .
بعدها( ژيرارد) در سالهاي 1824 و 1834 آنرا مجددا چاپ كرد و در چاپ سال اخير تعيين سن گاو و گوسفند و سگ و خوك را بوسيله دندانها و شاخ بدان افزود . از آن ببعد غالب مولفان همان نوشته ها و مشاهدات( ژيرارد) را مورد قبول قرار دادند و با همان اشتباهات منتشر میکردند.
(سيدني گالواين) در كتاب خود بنام( سن اسب ) سن اين حيوان را تا سي سالگي از روي دندانها تعيين كرد .عقیده يو آت نيز در موضوع سن اسب كاملا شبيه ( ژيرارد) بود و همان اشتباهات را داشت .
در سال 1894( لبر) و( كرنوان) عقاید( ژيرارد) را مورد مطالعه و تجديد نظر قرار دادند و با تصحيح بعضي نكات و تغيير برخي از قسمتها، كتاب مفيدي بطبع رسانيدند. پرفسور( برآون) با اعتقاد باصول عقايد او را در قسمت شناسائي سن گاورا تائید كرد، ولي اصول عقايد او در قسمت شناسائي سن گاو و تاثير زودرسي را در دندانها خيلي دور از حقيقت يافت . وي تجارب خود را در يكي از بنگاههاي دامپروري آغاز كرد و متوجه شد كه دندانهاي گاو در كمتر از 5/3 سالگي (بعضي اوقات كمتر از 3 سال و در يك حالت در دو سال و 10 ماهگي ) و گوسفند در سه سالگي ( بعضي اوقات كمتر از 3 سال و در يك حالت در دو سال و 10 ماهگي ) و گوسفند در سه سالگي و خوك كمي بعد از يكسال و نيمي تخت مي شوند در صورتيكه بر حسب عقيده( ژيرارد) دندانهاي گاو در 4 تا 5 سالگي و گوسفند در 4 سالگي و خوك در 3 سالگي بايد تخت شود .
« سن اسب »
اصولا اسبهاي سنگين نسبت به اسبهاي سبك زيادتر رشد مي كنند و زودتر هم پير مي شوند .
سن اسب را بطور حقيقي ، تقريبي و يا قراردادي معين مي كنند .
سن اسب موقعي حقيقي است كه از روي ورقه هويت و تاريخ تولد تعيين شود و در موقعي تقريبي است كه از روي علايم خارجي و تغييرات ظاهري بعضي از اعضاء مخصوصا دندانها معين شود.
براي برخي از نژادها بين اسبداران رسوم خاصي است كه بر حسب آن سن اسب را به طور غير حقيقي يا قراردادي معين مي كنند. مثلا براي نژاد خالص انگليسي (چتيت) فرض شده است كه تمام كره ها در روز اول ژانويه متولد مي شوند ، بنابر اين تمام نوزادهاي متولد شده در جريان سال را در اول ژانويه سال بعد كره هاي يك ساله مي گويند. بطوريكه كره متولد شده در 25 دسامبر را در روز اول ژانويه ( يعني نوزاد پنج روزه را ) كره يك ساله فرض كرده اند و از همين قرارداد و رسم در كورسها استفاده مي شود.
بدين مناسبت است كه صاحبان اسبهاي اصيل كه مخصوصا از نظر كورس و مسابقه به پرورش اسب پرداخته اند مي كوشند كه تمام نوزادها در جريان ماه ژانويه متولد شوند و گرنه به زيان آنها تمام خواهد شد.
تشخيص سن اسب خيلي جوان و خيلي پير آسان است. در كره هاي جوان هيكل خمره اي دو شاخه ضخيم. پيشاني برآمده و تنه روي دست و پاي بلندقرار گرفته است. در صورتيكه در دامهاي خيلي پير، لبها نازك و آويزان دو شاخه نازك و برنده نمكدان يا گودال گودرفته. رخ گاو. ماهيچه هاي پشت تحليل رفته مي باشد. بعلاوه چينهاي مرتب پلك دليل بر سن زياد مي باشد.
ضمنا رنگهاي تيره به مرور زمان روشن مي شود. از روي اين علائم فقط مي توان فهميد كه اسب خيلي جوان يا خيلي پير است. تنها دندانها هستند كه از روي آنها مي توان سن تقريبي دام را معين كرد و از بين آنها دندانهاي ثنايا چه در فك بالا و چه در فك پايين ارزش فراواني دارند.
« دندانهاي ثنايا »
از روي فرمول دنداني 3/3 س ب 3/3 س ك 0/0 يا 1/1 الف 3/3 ث
معلوم مي شود كه اسب داراي شش عدد ثنايا در فك پايين و شش عدد در فك بالا مي باشد. اين دندانها در روي قوسي قرار گرفته اند كه به اسم قوس دنداني معروف است. در هر قوس دو ثناياي جلو را ( پيشها ) و دو ثناي آخر را ( گوشه ها ) و دو دنداني كه بين پيش و گوشه قرار گرفته است ( ميانها ) مي نامند.
ثناياي بالغ :
ثناياي بالغ اسب داراي تاج-ريشه و طوق مي باشند.
تاج :
رشد تاج در دندان ثناياي اسب بالغ تقريبا تا آخر دوره زندگاني طبيعي ادامه دارد. تاج داراي يك سطح جلوي يا لبي يك سطح زباني يا عقبي، يك سطح آزاد يا سطح سايش و دولبه داخلي و خارجي مي باشد. ( شكل 42 ).
در سطح لبي تاج شياري موجود است كه خود يكي از علائم مشخص بين تاج دندان بالغ و شيري به شمار مي رود. سطح زباني تاج از طرفي به طرف ديگر محدب و بيشينه تحدب در نزديك ريشه مي باشد. جدار داخلي از جدار خارجي ضخيم تر است.
سطح بالايي يا سطح سايش براي جويدن بكار مي رود. در موقعيكه دندان دست نخورده باشد در روي سطح آزاد حفره مخروطي شكل مشاهده مي شود كه قاعده تقريبا بيضي شكلش در بالا و راس آن در پايين و در داخل دندان قرار گرفته و به نام جودان خوانده مي شود. عمق جودان بيش از يك سانتي متر و محورش بطور خيلي ملايم محور اصلي دندان را قطع مي كند بطوريكه راس مخروط بطرف سطح داخلي دندان متمايل مي شود. ( ش 43 ).
در دندان دست نخورده ميناي تاج در سطح سايش و سطوح مجاور متصل مي باشد ولي در اثر از بين رفتن آن در روي سطح آزاد به دو قسمت تقسيم مي شود
شکل44)قسمتي كه در سطوح خارجي واقع است به نام ميناي پوششي و قسمتي كه جودان را مفروش مي كند به نام ميناي مركزي خوانده مي شود.
در انتهاي گودي جودان مقدار خيلي كمي سيمان قرار گرفته كه دور آنرا ميناي مركزي فرا گرفته است و بنام جرم جودان ناميده مي شود. در دندانيكه هنوز ساييده نشده جدار جلو دندان چند ميليمتر از جدار عقبي آن بلندتر است و در نتيجه سايش از اين جدار شروع مي شود. به زودي دو جدار در يك سطح قرار گرفته و از آن به بعد هم به يك نسبت ساييده مي شوند. بتدريج در اثر سايش دائم، عمق حفره كوتاه و حفره آن تنگ مي شود تا آنكه بكلي از بين مي رود و به غير از سيمان مركزي كه از مينا احاطه شده است چيزي باقي نمي ماند. در اين موقع مي گويند كه دندان تراشيده شده است چنانكه با دست روي چنين دنداني را لمس كنند برجستگي مينا احساس میشود. پس از مدتي از حجم اين برجستگي نيز كاسته مي شود و به طرف جدار عقب دندان متمايل مي شود و بعد به كلي از بين مي رود. در اين حالت گويند كه دندان تراز شده است.
بعد از تراز شدن دندان، در روي سطح آزاد فقط يك لكه زرد رنگ مدور ديده مي شود كه قبلا به شكل نوار عرضی بين سيمان مركزي و جدار جلوي ظاهر و به اسم ستاره د نداني ناميده مي شود و آن عبارت از عاج ثانوي حفره داخلي دندان است كه در اثر سايش در روي سطح دندان نمايان مي شود.
در سالهاي آخر زندگي ممكن است سطح آزاد دندان از تاج پايين تر هم برود که، در اينصورت ابتدا ميناي سطح زباني و سپس ميناي سطح لبي از بين خواهد رفت. زيرا در سطح جلوی دندان مينا، پايينتر از سطح زباني آن كشيده شده است.
ريشه :
در امتداد تاج واقع است و ضخامت آن به طور محسوسي از بالا به پايين در امتداد جلو به عقب زياد و از طرفي به طرف ديگر كم مي شود. در انتهاي ريشه منفذ حفره داخلي دندان واقع است. اين حفره كه محتوي مغز دندان و عروق و اعصاب مي باشد نخست بزرگ و هر قدر به طرف سطح آزاد دندان پيش مي رود باريك مي شود و كمي از راس قيفي شكل جودان مي گزرد و در جلو آن قرار مي گيرد. ضمنا به تدريج از عاج ثانوي كه رنگش از عاج اصلي زردتر است پر مي شود و قشر نازكي از سيمان روي ريشه را فرا مي گيرد، به علاوه سيمان در فررفتگيهاي قسمت آزاد دندان جمع مي شود و مقدار مختصري از آن در انتهاي قيف جودان موجود است كه به نام جرم جودان خوانده مي شود.
تغييرات سطح آزاد دندان :
اگر يك دندان ثناياي بالغ دست نخورده اسب را ازحفره دنداني خارج كنيم ديده مي شود شكل آن شبيه هرمي است كه قاعده اش به طرف بالا و انتهايش به طرف پايين يعني در حفره دنداني قرار گرفته است . ضمنا خميدگي در آن مشاهده مي شود.(شکل45)اين هرم در قاعده از جلو به عقب و در راس ازطرفي به طرف ديگر مسطح مي باشد. اين هرم در قاعده از جلو به عقب و در راس از طرفي به طرف ديگر مسطح مي باشد.
بدين معني كه قطر طول مقطع عرضي دندان در مجاورت سطح آزادش از يكطرف به طرف ديگر و در راس آن از جلو به عقب مي باشد و بديهي است كه حالت ميانه در وسط دندان مشاهده مي شود. در حقيقت در اثر جويدن اغذيه رفته رفته سطح آزاد دندان ساييده مي شود و از بين مي رود و بتدريج قسمتي كه در لثه قرار گرقته است تبديل به سطح آزاد مي شود. و به نوبت خود از بين مي رود.
با در نظر گرفتن شكل دندان در نتيجه ساييده شدن. سطح آزاد آن به اشكال مختلف در مي آيد كه براي شناسايي سن بسيار مهم است. اين سطح كه در ابتدا بيضي است بتدريج بيضوي ، مدور، سه گوشه و دو گوشه مي شود. ضمنا در اثر همين سايش، جودان بتدريج از بين مي رود و ابتدا ( تراشيده ) و بعد، تراز مي شود و ضمنا ستاره دنداني نيز پديدار ميشود. ( ش 45 )
تغييرات قوس دنداني بر حسب سن :
شكل قوس ثنايا بر حسب سن تغيير پذير است. قوس دندان كه در جواني نيم دايره كامل را تشكيل مي دهد. در پيري خيلي به خط مستقيم نزديك مي شود و بديهي است كه حالتهاي ميانه اي در سنين بين جواني و پيري در روي قوس مشاهده مي شود.
تغييرات اتصال دو قوس بر حسب سن :
چنانكه در موقع جواني دو لب بالا و پايين اسب را از يكديگر باز كنيم و از نيم رخ اتصال دو قوس را مشاهده کنیم،ملاحظه مي شود كه اتصال آنها تقريبا نيم دايره اي را تشكيل مي دهد كه به شكل دو دهانه گازانبر روي يكديگر قرار گرفته اند. در موقع پيري اين حالت از بين مي رود و محور دندانهاي ثنايا تقريبا در امتداد محور فك قرار مي گيرد و بدين ترتيب اتصال دو قوس دنداني زاويه ای تشكيل مي دهد و در نتيجه بزاق از دهان جاري میشود.
اين حالت در موقعي كه اسب خيلي پير است مشاهده مي شود. بديهي است كه حالت هاي ميانه در سنين بين جواني و پيري در اتصال دندانها پديدار مي گردد كه از روي آن ميتوان سن تقريبي را تخمين زد ( ش 48 و 49 و 50 )
منبع:http://iranianhorse.net/horse_year/senne_asb_bevasileye_dandan.htm
پیوست ها
reihaneh
Member
ادامه:
تغييرات امتداد ثناياي يك قوس نسبت به سطح ميانه فك بر حسب سن :
اين امتداد بر حسب سن تغييرپذير مي باشد بدين معني كه در موقع جواني قسمت هايي از دندان كه در داخل حفره هاي دنداني قرار گرفته اند و در سنين پيري بر عكس قسمت هاي آزاد دندان به همديگر نزديك مي شوند يا به طور خلاصه هنگام جواني ريشه متقارب و در پيري تاجها متقارب مي شوند.
اختلاف بين ثناياي يك فك :
بزرگي پيشها و ميانها تقريبا يكسان است ولي گوشه ها كوچكتر مي باشند ضمنا همانطور كه رشد و نمو دندان از پيشها شروع مي شود ساييدگي نيز از اين دندان ها شرع مي شود. جدار خارجي دندان چه از حيث ارتفاع و چه از حيث ضخامت از پيشها به گوشه ها كم مي شود.
در گوشه ها اختلاف سطح دو جدار جودان زياد و خطوط بسياري در سطح زباني اين دندان ديده مي شود ضمنا جرم جودان آن كمتر از دندانهاي ديگر است.
اختلاف بين ثناياي دوفك :
ثناياي فك بالا بزرگتر و بنابر اين از نظر محيط كمي از ثناياي فك پايين جلوتر است. يك قسمت از سطح آزاد گوشه هاي فوقاني در نتيجه بزرگ بودن با دندانهاي مخالف خود اصطكاك حاصل نكرده و در نتيجه ساييده نمي شود و باعث برجستگي قسمتي از سطح آزاد دندان مي شود. جودان در ثناياي بالا عميق تر و جرم آن كوچكتر است.
اختلاف بين ثناي بالغ و ثناياي شيري :
اشتباه بين ثناياي شيري و بالغ باعث تشخيص غلط سن مي شود بطوريكه ممكن است كره يكساله را به عوض اسب شش ساله و كره دو ساله را به جاي اسب 8 ساله فرض كرد. علائم چندي براي تشخيص دندان شيري و بالغ موجود است كه مهمترين آنها عبارتند از شيار ، طوق و حجم دندان:
در سطح لبي ثناياي شيري شياري موجود نيست و حال آنكه در دندانهاي بالغ اين علامت كاملا هويدا است.(شکل 51)
در دندانهاي شيري طوق به زودي نمايان مي گردد . از آن موقع به بعد طول دندان كم مي شود. ثناياي شيري خيلي كوچكتر از بالغ است و چنانكه در روي قوس دنداني ، دندانهاي بالغ و شيري با هم يافت شوند، تمييز آنها خيلي آسان مي باشد. چون به خوبي هويداست كه سطح آزاد دندانهاي شيري كاملا ساييده شده در صورتيكه دندانهاي بالغ دست نخورده مي باشد. دندانهاي شيري در اثر عدم يا مقدار كم سيمان داراي رنگ سفيدتر از دندانهاي بالغ مي باشد.
عمق جودان در دندانهاي شيري كمتر از دندان بالغ است و نيز حفره داخلي به زودي از عاج ثانوي كه به رنگ زرد قهوه اي است پر مي شود. ريشه دندانهاي شيري به شكل هرمي است كه در روي سطوح ان شيارهايي ديده مي شود و ضمنا تغييراتي كه از نظر شكل در روي سطح آزاد ثناياي بالغ ديده مي شود. در ثناياي شيري يافت نمي شود. بنابر آنچه گفته شد، شيار، طوق، سفيدي، بزرگي عمق جودان، رنگ عاج ثانوي حفره داخلي، وضع ريشه و سطح آزاد دندان باعث تشخيص دندانهاي شيري و بالغ از يكديگر مي شود.
« انياب »
از روي فرمول دنداني مشاهده مي شود كه اسب در هر فك داراي دو دندان انياب مي باشد و ماديان انياب ندارد.
معذالك خيلي به ندرت ،انياب در ماديان نيز ديده شده است اما هيچگاه به بزرگي دندان انياب نمي رسد. سابقا وجود آنرا در ماديان به غلط علامت نازايي مي دانستند. اخته كردن اسبها در رشد و نمو انياب تاثيري ندارد و انياب فك پايين به ثنايا نزديكتر مي باشند تا در فك بالا ( ش 49 ) و از روي اين علامت شناختن دو فك در موقعيكه حتي فقط دو قوس دنداني موجود باشد خيلي ساده و آسان است.
دندانهاي انياب هيچگاه با يكديگر اصطكاك پيدا نمي كنند. رويش و اندازه رشد آنها تا حدي به شناسايي سن اسب كمك ميکند. دندانهاي انياب در فك بالا و پايين كاملا متشابه مي باشند جز آنكه طول و تيزي انياب فك بالا بطور نامحسوسي كوچكتر از دندانهاي فك پايين مي باشد. در دندانهاي شيري، انياب وجود ندارد فقط روي فك اسبها ممكن است اثري از آن مشاهده شود.(شکل 52)
« علايم سن ( اسب ) »
براي سهولت شناسايي سن ، دوره زندگاني اسب را به هفت دوره به شرح زير تقسيم كرده اند.
1 - دوره رويش ثناياي شيري.
2- دوره سايش و تراش ثناياي شيري.
3 - دوره رويش ثنايای بالغ.
4 - دوره سايش و تراش ثناياي بالغ.
5 - دوره مدور شدن سطح آزاد ثناياي پايين و ترتش ثناياي بالا.
6 - دوره سه گوشه شدن سطوح سايش ثنايا و تراز شدن آنها.
7 - دوره دو گوشه شدن سطوح سايش ثنايا.
1 - دوره رويش ثناياي شيري
اين دوره از آغاز تولد تا سن 12 ماهگي را نشان مي دهد.
معمولا در موقع تولد دندانهای پیش در دهان موجود هستند ولي، در نتيجه كوچك بودن فك براي آنكه هر دو بتوانند در جلو واقع شوند، كمي مورب در پهلوي يكديگر قرار گرفته اند. ( ش 53 ) گاهي لبه جلويي سطح آزاد آنها مشاهده مي شود و زماني تمام دندان از لثه پوشيده مي باشد ولي برآمدگي آنها در دهان مشاهده مي شود و در هر حال پيشها در 15 روزه اول كاملا ظاهر مي شوند. در 30 يا 40 روزگي مياني ها ظاهر مي گردند و در دو ماهگي با رشد مناسبي در دهان ديده مي شوند. ( ش 54 )
گوشه ها خيلي به تاني خارج مي شوند ( ش 55 ) در سن هفت ماهگي اولين علامت خارج شدن آنها ظاهر مي شود.
در 9 ماهگي جدار جلويي آنها با يكديگر تماس حاصل مي كند بطوريكه اگر دو لب را از يكديگر باز كرده و از نيم رخ نگاه كنند فضاي مثلثي شكل در بين آنها ديده مي شود. بالاخره گوشه ها در يكسالگي با يكديگر اصطكاك حاصل مي كنند ( ش 56 ).
علايم تكميلي :
سه دندان آسياي شيري چنانكه در موقع تولد در دهان ديده نشوند در دو يا سومين هفته زندگي ظاهر مي شوند. رويش آسياي سوم كمي كندتر مي باشد.
اولين نشانه خروج چهارمين آسيا يا اولين آسياي عقب در سن 9 ماهگي ظاهر و در يكسالگي با سه دندان آسياي شيري هم سطح مي شود بدون آنكه هيچ نوع سايش وجود داشته باشد. اين حالت بهترين علامت براي شناسايي كره يكساله مي باشد. ( ش 57 )
با ذكر آنچه گفته شد رويش دندانهاي شيري بشرح زير خلاصه مي شود .
ظهور پيش ها در ...... . - 6 - 15 روزه گي .
ظهور مياني ها در 30 - 40 روزگي .
ظهور گوشه ها در 7 ماهگي .
ظهور دندانهاي آسياي شيري در ...... . - 14 - 21 روزه گي .
ظهور چهارمين آسيا در ...... 9 ماهگي .
هم سطح شدن چهارمين آسيا يا آسياهاي شيري بدون سائيدگي در 12 ماهگي .
تغييرات امتداد ثناياي يك قوس نسبت به سطح ميانه فك بر حسب سن :
اين امتداد بر حسب سن تغييرپذير مي باشد بدين معني كه در موقع جواني قسمت هايي از دندان كه در داخل حفره هاي دنداني قرار گرفته اند و در سنين پيري بر عكس قسمت هاي آزاد دندان به همديگر نزديك مي شوند يا به طور خلاصه هنگام جواني ريشه متقارب و در پيري تاجها متقارب مي شوند.
اختلاف بين ثناياي يك فك :
بزرگي پيشها و ميانها تقريبا يكسان است ولي گوشه ها كوچكتر مي باشند ضمنا همانطور كه رشد و نمو دندان از پيشها شروع مي شود ساييدگي نيز از اين دندان ها شرع مي شود. جدار خارجي دندان چه از حيث ارتفاع و چه از حيث ضخامت از پيشها به گوشه ها كم مي شود.
در گوشه ها اختلاف سطح دو جدار جودان زياد و خطوط بسياري در سطح زباني اين دندان ديده مي شود ضمنا جرم جودان آن كمتر از دندانهاي ديگر است.
اختلاف بين ثناياي دوفك :
ثناياي فك بالا بزرگتر و بنابر اين از نظر محيط كمي از ثناياي فك پايين جلوتر است. يك قسمت از سطح آزاد گوشه هاي فوقاني در نتيجه بزرگ بودن با دندانهاي مخالف خود اصطكاك حاصل نكرده و در نتيجه ساييده نمي شود و باعث برجستگي قسمتي از سطح آزاد دندان مي شود. جودان در ثناياي بالا عميق تر و جرم آن كوچكتر است.
اختلاف بين ثناي بالغ و ثناياي شيري :
اشتباه بين ثناياي شيري و بالغ باعث تشخيص غلط سن مي شود بطوريكه ممكن است كره يكساله را به عوض اسب شش ساله و كره دو ساله را به جاي اسب 8 ساله فرض كرد. علائم چندي براي تشخيص دندان شيري و بالغ موجود است كه مهمترين آنها عبارتند از شيار ، طوق و حجم دندان:
در سطح لبي ثناياي شيري شياري موجود نيست و حال آنكه در دندانهاي بالغ اين علامت كاملا هويدا است.(شکل 51)
در دندانهاي شيري طوق به زودي نمايان مي گردد . از آن موقع به بعد طول دندان كم مي شود. ثناياي شيري خيلي كوچكتر از بالغ است و چنانكه در روي قوس دنداني ، دندانهاي بالغ و شيري با هم يافت شوند، تمييز آنها خيلي آسان مي باشد. چون به خوبي هويداست كه سطح آزاد دندانهاي شيري كاملا ساييده شده در صورتيكه دندانهاي بالغ دست نخورده مي باشد. دندانهاي شيري در اثر عدم يا مقدار كم سيمان داراي رنگ سفيدتر از دندانهاي بالغ مي باشد.
عمق جودان در دندانهاي شيري كمتر از دندان بالغ است و نيز حفره داخلي به زودي از عاج ثانوي كه به رنگ زرد قهوه اي است پر مي شود. ريشه دندانهاي شيري به شكل هرمي است كه در روي سطوح ان شيارهايي ديده مي شود و ضمنا تغييراتي كه از نظر شكل در روي سطح آزاد ثناياي بالغ ديده مي شود. در ثناياي شيري يافت نمي شود. بنابر آنچه گفته شد، شيار، طوق، سفيدي، بزرگي عمق جودان، رنگ عاج ثانوي حفره داخلي، وضع ريشه و سطح آزاد دندان باعث تشخيص دندانهاي شيري و بالغ از يكديگر مي شود.
« انياب »
از روي فرمول دنداني مشاهده مي شود كه اسب در هر فك داراي دو دندان انياب مي باشد و ماديان انياب ندارد.
معذالك خيلي به ندرت ،انياب در ماديان نيز ديده شده است اما هيچگاه به بزرگي دندان انياب نمي رسد. سابقا وجود آنرا در ماديان به غلط علامت نازايي مي دانستند. اخته كردن اسبها در رشد و نمو انياب تاثيري ندارد و انياب فك پايين به ثنايا نزديكتر مي باشند تا در فك بالا ( ش 49 ) و از روي اين علامت شناختن دو فك در موقعيكه حتي فقط دو قوس دنداني موجود باشد خيلي ساده و آسان است.
دندانهاي انياب هيچگاه با يكديگر اصطكاك پيدا نمي كنند. رويش و اندازه رشد آنها تا حدي به شناسايي سن اسب كمك ميکند. دندانهاي انياب در فك بالا و پايين كاملا متشابه مي باشند جز آنكه طول و تيزي انياب فك بالا بطور نامحسوسي كوچكتر از دندانهاي فك پايين مي باشد. در دندانهاي شيري، انياب وجود ندارد فقط روي فك اسبها ممكن است اثري از آن مشاهده شود.(شکل 52)
« علايم سن ( اسب ) »
براي سهولت شناسايي سن ، دوره زندگاني اسب را به هفت دوره به شرح زير تقسيم كرده اند.
1 - دوره رويش ثناياي شيري.
2- دوره سايش و تراش ثناياي شيري.
3 - دوره رويش ثنايای بالغ.
4 - دوره سايش و تراش ثناياي بالغ.
5 - دوره مدور شدن سطح آزاد ثناياي پايين و ترتش ثناياي بالا.
6 - دوره سه گوشه شدن سطوح سايش ثنايا و تراز شدن آنها.
7 - دوره دو گوشه شدن سطوح سايش ثنايا.
1 - دوره رويش ثناياي شيري
اين دوره از آغاز تولد تا سن 12 ماهگي را نشان مي دهد.
معمولا در موقع تولد دندانهای پیش در دهان موجود هستند ولي، در نتيجه كوچك بودن فك براي آنكه هر دو بتوانند در جلو واقع شوند، كمي مورب در پهلوي يكديگر قرار گرفته اند. ( ش 53 ) گاهي لبه جلويي سطح آزاد آنها مشاهده مي شود و زماني تمام دندان از لثه پوشيده مي باشد ولي برآمدگي آنها در دهان مشاهده مي شود و در هر حال پيشها در 15 روزه اول كاملا ظاهر مي شوند. در 30 يا 40 روزگي مياني ها ظاهر مي گردند و در دو ماهگي با رشد مناسبي در دهان ديده مي شوند. ( ش 54 )
گوشه ها خيلي به تاني خارج مي شوند ( ش 55 ) در سن هفت ماهگي اولين علامت خارج شدن آنها ظاهر مي شود.
در 9 ماهگي جدار جلويي آنها با يكديگر تماس حاصل مي كند بطوريكه اگر دو لب را از يكديگر باز كرده و از نيم رخ نگاه كنند فضاي مثلثي شكل در بين آنها ديده مي شود. بالاخره گوشه ها در يكسالگي با يكديگر اصطكاك حاصل مي كنند ( ش 56 ).
علايم تكميلي :
سه دندان آسياي شيري چنانكه در موقع تولد در دهان ديده نشوند در دو يا سومين هفته زندگي ظاهر مي شوند. رويش آسياي سوم كمي كندتر مي باشد.
اولين نشانه خروج چهارمين آسيا يا اولين آسياي عقب در سن 9 ماهگي ظاهر و در يكسالگي با سه دندان آسياي شيري هم سطح مي شود بدون آنكه هيچ نوع سايش وجود داشته باشد. اين حالت بهترين علامت براي شناسايي كره يكساله مي باشد. ( ش 57 )
با ذكر آنچه گفته شد رويش دندانهاي شيري بشرح زير خلاصه مي شود .
ظهور پيش ها در ...... . - 6 - 15 روزه گي .
ظهور مياني ها در 30 - 40 روزگي .
ظهور گوشه ها در 7 ماهگي .
ظهور دندانهاي آسياي شيري در ...... . - 14 - 21 روزه گي .
ظهور چهارمين آسيا در ...... 9 ماهگي .
هم سطح شدن چهارمين آسيا يا آسياهاي شيري بدون سائيدگي در 12 ماهگي .
پیوست ها
reihaneh
Member
ادامه:
2 - دوره سايش و تراش ثناياي شيري
دوره تراش ثناياي شيري از 12 ماهگي شروع و در دو سالگي خاتمه پيدا مي كند . معمولا در دو ماهگي سطح آزاد پيش ها از جدار جلوئي جودان شروع به سائيده شدن ميکند . بين دو تا شش ماهگي بتدريج رشد و نمو پيش ها و ميانی ها زياد شده و در سن شش ماهگي دندانها در دهان كاملا واضح مي شوند.
در سن يكسالگي پيش ها تراشيده مي شوند . سائيده شدن ميانيها و گوشه ها به ترتيب از 4 ماهگي و 15 ماهگي شروع و در سن 15 ماهگي و 24 ماهگي تراشيده مي شوند .
علائم تكميلي :
پنجمين دندان آسيا يا دومين آسياي عقبي در 18 ماهگي در دهان ظاهر مي شود و در آخر سال دوم با ساير دندانهاي آسيا هم سطح مي شوند. اين حالت بهترين علامت براي تشخيص كره يكساله از دو ساله مي باشد . ( ش 59 )
برآمدگيهائي كه در روي دندان واقع است نشان مي دهد كه باستثناء گوشه داخلي بقيه دندان كاملا دست نخورده مي باشد.
چنانكه ثناياي شيري را با ثناياي بالغ اشتباه كنند كره يكساله را اسب 5 ساله و كره دو ساله را اسب شش ساله فرض خواهند كرد. اين اشتباهات مخصوصا در تاتوهاي جنگلي كه حالت كره گي را خیلی زود از دست مي دهند رخ داده است .
در حال عادي بيشترين كره هاي يكساله و دو ساله اشتباه مي شوند در اين حالت دندانهاي آسياي چهارم براي كره هاي يكساله و آسياي پنجم براي كره هاي دو ساله بهترين علامت براي تشخيص سن مي باشد . ( ش 57 و 56 )
غالبا تراش دندانهاي ثنايا پيرو قانون فوق نبوده و در تاريخهاي مختلف اتفاق مي افتد . در اينصورت براي دانستن سن حقيقي بمقدار سائيده شدن گوشه ها متوسل مي شوند. چنانچه گوشه ها دست نخورده باشد حيوان تقريبا يكساله و اگر تراشيده باشد ،دو ساله است . همچنين بايد موقعي از سال را كه كارشناس مشغول آزمايش است در نظر گرفت ، زيرا معمولا كره ها در بهار بدنيا مي آيند بنابر اين چنانچه دام در آخر بهار مورد امتحان قرار گيرد و در اين هنگام گوشه ها دست نخورده يا مقدار جزئي از جدار جلوئي جودان سائيده شده باشد حيوان 14-15 ماه است و اگر در همين موقع گوشه ها کاملاتراشیده شده باشند و طوق ثنایا نمایان باشد اسب دو سال را تمام کرده است. گاهی دیده شده است که در اخر سال دوم با انکه شکل خارجی گوشه ها تغيير كرده است معذالك قسمتي از جدار عقبي جودان آنها دست نخورده مانده اند . ( ش 58 )
3 - دوره رويش ثناياي بالغ
ايندوره از 5/2 سالگي شروع و در 5 سالگي خاتمه مي يابد .
كمي بعد از 2 سالگي يا در دو سال و سه ماهگي لثه در مجاورت طوق دندان پائين مي رود و رنگ آن تغيير كرده و تيره تر مي شود و در 5/2 سالگي پيشهاي بالغ در دهان ظاهر مي شوند در اين سن چنانكه دو لب را از يكديگر جدا کرده و از جلو به دندانها نگاه كنند، حالت مخصوصي مشاهده مي شود بدين معني كه پيشها، رشد خود را به نيمه رسانده اند و فضاي خالي بين پيشهاي فك بالا و پائين توجه را جلب مي كنند . ( ش 60 )
بندرت ممكن است در اين سن يكي از پيشهاي شيري در دهان باقي مانده باشد ولي اين امر با درنظر گرفتن دندان بالغ فك مخالف باعث اشتباه در سن نميشود .
در دو سال و نه ماهگي جدار جلوئي سطح آزاد پيش هاي بالا و پائين با يكديگر تماس حاصل مي كنند بدون آنكه هيچگونه علائم سائيدگي وجود داشته باشد. بعلاوه در اين سن بين دو جدار عقبي پيشهاي فك بالا و پائين فضاي خالي موجود است .
در سن 3 سالگي تماس كمي حاصل شده و جدار جلوئي و عقبي سطح آزاد دندان در يك سطح قرار مي گيرند . بدون آنكه تمام سطح آزاد يكنواخت سائيده شده باشد بدين معني كه در دورتادور جودان هنوز قسمتهاي دست نخورده يافت مي شود . چنانچه سائيدگي در تمام سطح آزاد دندان مشاهده شود سن دام كمي بيش از 3 سال مي باشد . با درنظر گرفتن قسمتهاي گفته شده در سن 3 سالگي اشتباه تقريبا غير ممكن است .( ش 62 و 61 )
تغييرات مذكور در بالا كمي پس از گذشتن سن سه سالگي در مياني ها نيز ظاهر و در 4 سالگي با سايرين هم سطح مي شود و ميانيها مخالف با يكديگر تماس حاصل مي كنند . همچنين گوشه هاي بالغ در 4/5 سالگي در دهان ديده شده و در سن 5 سالگي با سايرين هم سطح مي شوند و میانیهای مخالف با یکدیگر تماس حاصل می کنند .( ش 64 )
همچنین در سن 4/5 سالگی در دهان دیده شده و در سن 5 سالگی با سایرین هم سطح می شوند .( ش 65 )
در اين سن غالبا گوشه ها فقط بوسيله دو جدار جلو تماس حاصل مي كنند بطوريكه اگر دو لب را از يكديگر جدا كرده و از نيم رخ مشاهده نمايند فضاي مثلث شكلي در بين گوشه هاي قوس بالا و پائين مشاهده مي شود .
علائم تكميلي :
در مدت رشد و نمو ثناياي بالغ تغييرات مهمي در دندانهاي آسيا ظاهر مي گردد . بدين معني كه بتدريج دندانهاي آسياي بال جانشين آسياهاي شيري مي شوند .
در 5/2 سالگي با پديد آمدن يشهاي بالغ اولين و دومين دندان آسياي شيري افتاده و جانشين آنها در دهان ديده مي شود گاهي آسياي دوم كمي زودتر از آساي اول هويدا ميشود. ( ش 66 ) زماني تاج يكي از آنها در دهان باقي مي ماند ولي اين حالت سطحي است بدينمعني كه چسبندگي مختصري آنرا به لثه نگاهداشته و با كوچكترين حركتي از جاي كنده مي شود .
در سه سالگي یعني مقارن هم سطح شدن پيشهاي بالغ ،اين دو دندان آسيا نيز با ديگران هم سطح مي باشند بطوريكه اگر دهان را بازکنند، هيچ فاصله اي بين دندانها آسياي فك بالا و پائين موجود نيست . اما سطح آزاد دندانهاي آسيا دست نخورده بوده و برآمدگيهاي دنداني موجود،و خود باعث تمیز انها از دندان های قديمي است. در سن چهار سالگي يعني هنگام هم سطح شدن ميانيها دندانهاي آسياي سوم و ششم در دهان ظاهر مي شوند ( ش 67 ) و تقريبا در محاذات ساير دندانها قرار مي گيرند .
ظهور انياب :
در همين موقع يعني در سن چهار سالگي دندانهاي انياب از لثه خارج شده در سن 5 سالگي طول آنها باندازه دندانهاي ثنايا و تا سن 6-7 سالگي اين دندانها برشد خود ادامه مي دهند . خيلي بندرت اتفاق مي افتد كه ا نياب ديرتر از 5/4 سالگي روئيده شوند در سن 5 سالگي كه تمام دندانهاي بالغ در دهان ظاهر مي گردند و تقريبا هم سطح مي باشند مي گويند كه ( دهان تخت شده است ) .
4 - دوره سايش و تراش ثناياي بالغ فك پائين
اين دوره از شش سالگي شروع و در بيست سالگي خاتمه مي يابد همانطور كه گفته شد در بين تمام دام هاي اهلي ، اسب از نظر شناسائي سن داراي مزاياي خاصي مي باشد. بدين معني كه از سن پنج سالگي به بعد علائمي كه عبارت از (تراش – تراز – ستاره دنداني – تغيير شكل سطح سايش) مي باشند در روي سطح آزاد دندان ظاهر و باعث تشخيص سن مي شوند و حال آنكه در ساير دامهاي اهلي ، پس از رشد و نمو دندانهاي بالغ علائم خيلي مشخص براي تعيين سم وجود ندارد .
همانطور كه رويش دندانها از پيشها و از جدار جلوئي آنها آغاز مي گردد ، سائيدگي نيز از اين جدار شروع و اولين دندانهائيكه تراشيده مي شوند، پيشها مي باشند .
اصولا در حدود شش ماه پس از پيدايش دندانها در دهان دو جدار جلوئي دندانهاي مقابل با يكديگر تماس حاصل كرده و شش ماه بعد جدار عقب بيكديگر مي رسند .
معمولا پیشها در سن شش سالگي ( ش 68 ) و ميانيها در هفت سالگي ( ش 69 ) و گوشه ها در هفت سالگي ( ش 70 ) تراشیده مي شوند .
در سن شش سالگي خط سايش دور تا دور جودان گوشه را فرا گرفته و فقط قسمت كوچكي در مجاورت ميانيها دست نخورده مي باشد .
مقدار سائيدگي در جدار جلوئي بيشتر از جدار عقبي و خود جودان عميق است . ميناي مركزي پيشها بيضي شكل و بطرف عقب متمايل مي گردد ، ريشه انياب كامل نشده و در انتهاي آزاد آن حالت تيزي نمايان است .
چون تراش ثنايا هميشه يكنواخت نيست بدين مناسبت بيشتر اوقات براي اطمينان بيشتر وضعيت و مقدار سائيدگي گوشه ها را مورد استفاده قرار مي دهند .
در سن هفت سالگي دورتا دور جودان تراشيده شده و سطح سايش بطور كامل تشكيل شده است. ميناي مركزي در ميانيها بطرف عقب متمايل شده و شكلش از حالت بيضي خارج مي شود. دم چلچله كه عبارت است از پيدايش برجستگي در كنار خارجي گوشه هاي بالا و بطرف سطح پائين دهان است در این سن ظاهر مي گردد. ضمنا انتهاي انياب مانند سن شش سالگي تيز نيست در سن هشت سالگي ستاره دنداني در بين ميناي مركزي و جدار جلوئي ظاهر شده و در ده سالگي اينحالت در مياني ها و گوشه ها مشاهده مي گردد .
2 - دوره سايش و تراش ثناياي شيري
دوره تراش ثناياي شيري از 12 ماهگي شروع و در دو سالگي خاتمه پيدا مي كند . معمولا در دو ماهگي سطح آزاد پيش ها از جدار جلوئي جودان شروع به سائيده شدن ميکند . بين دو تا شش ماهگي بتدريج رشد و نمو پيش ها و ميانی ها زياد شده و در سن شش ماهگي دندانها در دهان كاملا واضح مي شوند.
در سن يكسالگي پيش ها تراشيده مي شوند . سائيده شدن ميانيها و گوشه ها به ترتيب از 4 ماهگي و 15 ماهگي شروع و در سن 15 ماهگي و 24 ماهگي تراشيده مي شوند .
علائم تكميلي :
پنجمين دندان آسيا يا دومين آسياي عقبي در 18 ماهگي در دهان ظاهر مي شود و در آخر سال دوم با ساير دندانهاي آسيا هم سطح مي شوند. اين حالت بهترين علامت براي تشخيص كره يكساله از دو ساله مي باشد . ( ش 59 )
برآمدگيهائي كه در روي دندان واقع است نشان مي دهد كه باستثناء گوشه داخلي بقيه دندان كاملا دست نخورده مي باشد.
چنانكه ثناياي شيري را با ثناياي بالغ اشتباه كنند كره يكساله را اسب 5 ساله و كره دو ساله را اسب شش ساله فرض خواهند كرد. اين اشتباهات مخصوصا در تاتوهاي جنگلي كه حالت كره گي را خیلی زود از دست مي دهند رخ داده است .
در حال عادي بيشترين كره هاي يكساله و دو ساله اشتباه مي شوند در اين حالت دندانهاي آسياي چهارم براي كره هاي يكساله و آسياي پنجم براي كره هاي دو ساله بهترين علامت براي تشخيص سن مي باشد . ( ش 57 و 56 )
غالبا تراش دندانهاي ثنايا پيرو قانون فوق نبوده و در تاريخهاي مختلف اتفاق مي افتد . در اينصورت براي دانستن سن حقيقي بمقدار سائيده شدن گوشه ها متوسل مي شوند. چنانچه گوشه ها دست نخورده باشد حيوان تقريبا يكساله و اگر تراشيده باشد ،دو ساله است . همچنين بايد موقعي از سال را كه كارشناس مشغول آزمايش است در نظر گرفت ، زيرا معمولا كره ها در بهار بدنيا مي آيند بنابر اين چنانچه دام در آخر بهار مورد امتحان قرار گيرد و در اين هنگام گوشه ها دست نخورده يا مقدار جزئي از جدار جلوئي جودان سائيده شده باشد حيوان 14-15 ماه است و اگر در همين موقع گوشه ها کاملاتراشیده شده باشند و طوق ثنایا نمایان باشد اسب دو سال را تمام کرده است. گاهی دیده شده است که در اخر سال دوم با انکه شکل خارجی گوشه ها تغيير كرده است معذالك قسمتي از جدار عقبي جودان آنها دست نخورده مانده اند . ( ش 58 )
3 - دوره رويش ثناياي بالغ
ايندوره از 5/2 سالگي شروع و در 5 سالگي خاتمه مي يابد .
كمي بعد از 2 سالگي يا در دو سال و سه ماهگي لثه در مجاورت طوق دندان پائين مي رود و رنگ آن تغيير كرده و تيره تر مي شود و در 5/2 سالگي پيشهاي بالغ در دهان ظاهر مي شوند در اين سن چنانكه دو لب را از يكديگر جدا کرده و از جلو به دندانها نگاه كنند، حالت مخصوصي مشاهده مي شود بدين معني كه پيشها، رشد خود را به نيمه رسانده اند و فضاي خالي بين پيشهاي فك بالا و پائين توجه را جلب مي كنند . ( ش 60 )
بندرت ممكن است در اين سن يكي از پيشهاي شيري در دهان باقي مانده باشد ولي اين امر با درنظر گرفتن دندان بالغ فك مخالف باعث اشتباه در سن نميشود .
در دو سال و نه ماهگي جدار جلوئي سطح آزاد پيش هاي بالا و پائين با يكديگر تماس حاصل مي كنند بدون آنكه هيچگونه علائم سائيدگي وجود داشته باشد. بعلاوه در اين سن بين دو جدار عقبي پيشهاي فك بالا و پائين فضاي خالي موجود است .
در سن 3 سالگي تماس كمي حاصل شده و جدار جلوئي و عقبي سطح آزاد دندان در يك سطح قرار مي گيرند . بدون آنكه تمام سطح آزاد يكنواخت سائيده شده باشد بدين معني كه در دورتادور جودان هنوز قسمتهاي دست نخورده يافت مي شود . چنانچه سائيدگي در تمام سطح آزاد دندان مشاهده شود سن دام كمي بيش از 3 سال مي باشد . با درنظر گرفتن قسمتهاي گفته شده در سن 3 سالگي اشتباه تقريبا غير ممكن است .( ش 62 و 61 )
تغييرات مذكور در بالا كمي پس از گذشتن سن سه سالگي در مياني ها نيز ظاهر و در 4 سالگي با سايرين هم سطح مي شود و ميانيها مخالف با يكديگر تماس حاصل مي كنند . همچنين گوشه هاي بالغ در 4/5 سالگي در دهان ديده شده و در سن 5 سالگي با سايرين هم سطح مي شوند و میانیهای مخالف با یکدیگر تماس حاصل می کنند .( ش 64 )
همچنین در سن 4/5 سالگی در دهان دیده شده و در سن 5 سالگی با سایرین هم سطح می شوند .( ش 65 )
در اين سن غالبا گوشه ها فقط بوسيله دو جدار جلو تماس حاصل مي كنند بطوريكه اگر دو لب را از يكديگر جدا كرده و از نيم رخ مشاهده نمايند فضاي مثلث شكلي در بين گوشه هاي قوس بالا و پائين مشاهده مي شود .
علائم تكميلي :
در مدت رشد و نمو ثناياي بالغ تغييرات مهمي در دندانهاي آسيا ظاهر مي گردد . بدين معني كه بتدريج دندانهاي آسياي بال جانشين آسياهاي شيري مي شوند .
در 5/2 سالگي با پديد آمدن يشهاي بالغ اولين و دومين دندان آسياي شيري افتاده و جانشين آنها در دهان ديده مي شود گاهي آسياي دوم كمي زودتر از آساي اول هويدا ميشود. ( ش 66 ) زماني تاج يكي از آنها در دهان باقي مي ماند ولي اين حالت سطحي است بدينمعني كه چسبندگي مختصري آنرا به لثه نگاهداشته و با كوچكترين حركتي از جاي كنده مي شود .
در سه سالگي یعني مقارن هم سطح شدن پيشهاي بالغ ،اين دو دندان آسيا نيز با ديگران هم سطح مي باشند بطوريكه اگر دهان را بازکنند، هيچ فاصله اي بين دندانها آسياي فك بالا و پائين موجود نيست . اما سطح آزاد دندانهاي آسيا دست نخورده بوده و برآمدگيهاي دنداني موجود،و خود باعث تمیز انها از دندان های قديمي است. در سن چهار سالگي يعني هنگام هم سطح شدن ميانيها دندانهاي آسياي سوم و ششم در دهان ظاهر مي شوند ( ش 67 ) و تقريبا در محاذات ساير دندانها قرار مي گيرند .
ظهور انياب :
در همين موقع يعني در سن چهار سالگي دندانهاي انياب از لثه خارج شده در سن 5 سالگي طول آنها باندازه دندانهاي ثنايا و تا سن 6-7 سالگي اين دندانها برشد خود ادامه مي دهند . خيلي بندرت اتفاق مي افتد كه ا نياب ديرتر از 5/4 سالگي روئيده شوند در سن 5 سالگي كه تمام دندانهاي بالغ در دهان ظاهر مي گردند و تقريبا هم سطح مي باشند مي گويند كه ( دهان تخت شده است ) .
4 - دوره سايش و تراش ثناياي بالغ فك پائين
اين دوره از شش سالگي شروع و در بيست سالگي خاتمه مي يابد همانطور كه گفته شد در بين تمام دام هاي اهلي ، اسب از نظر شناسائي سن داراي مزاياي خاصي مي باشد. بدين معني كه از سن پنج سالگي به بعد علائمي كه عبارت از (تراش – تراز – ستاره دنداني – تغيير شكل سطح سايش) مي باشند در روي سطح آزاد دندان ظاهر و باعث تشخيص سن مي شوند و حال آنكه در ساير دامهاي اهلي ، پس از رشد و نمو دندانهاي بالغ علائم خيلي مشخص براي تعيين سم وجود ندارد .
همانطور كه رويش دندانها از پيشها و از جدار جلوئي آنها آغاز مي گردد ، سائيدگي نيز از اين جدار شروع و اولين دندانهائيكه تراشيده مي شوند، پيشها مي باشند .
اصولا در حدود شش ماه پس از پيدايش دندانها در دهان دو جدار جلوئي دندانهاي مقابل با يكديگر تماس حاصل كرده و شش ماه بعد جدار عقب بيكديگر مي رسند .
معمولا پیشها در سن شش سالگي ( ش 68 ) و ميانيها در هفت سالگي ( ش 69 ) و گوشه ها در هفت سالگي ( ش 70 ) تراشیده مي شوند .
در سن شش سالگي خط سايش دور تا دور جودان گوشه را فرا گرفته و فقط قسمت كوچكي در مجاورت ميانيها دست نخورده مي باشد .
مقدار سائيدگي در جدار جلوئي بيشتر از جدار عقبي و خود جودان عميق است . ميناي مركزي پيشها بيضي شكل و بطرف عقب متمايل مي گردد ، ريشه انياب كامل نشده و در انتهاي آزاد آن حالت تيزي نمايان است .
چون تراش ثنايا هميشه يكنواخت نيست بدين مناسبت بيشتر اوقات براي اطمينان بيشتر وضعيت و مقدار سائيدگي گوشه ها را مورد استفاده قرار مي دهند .
در سن هفت سالگي دورتا دور جودان تراشيده شده و سطح سايش بطور كامل تشكيل شده است. ميناي مركزي در ميانيها بطرف عقب متمايل شده و شكلش از حالت بيضي خارج مي شود. دم چلچله كه عبارت است از پيدايش برجستگي در كنار خارجي گوشه هاي بالا و بطرف سطح پائين دهان است در این سن ظاهر مي گردد. ضمنا انتهاي انياب مانند سن شش سالگي تيز نيست در سن هشت سالگي ستاره دنداني در بين ميناي مركزي و جدار جلوئي ظاهر شده و در ده سالگي اينحالت در مياني ها و گوشه ها مشاهده مي گردد .
پیوست ها
reihaneh
Member
باز هم ادامه:
5 - دوره مدور شدن سطوح آزاد ثناياي پائين و تراش ثناياي بالا
اين دوره از 9 سالگي شروع و به 13 سالگي خاتمه مي يابد.
معمولا سطح سايش يا سطح آزاد ثنايا هيچگاه مدور نمي شود. وقتيكه جدار عقبي سطح آزاد دندان تشكيل قوسي را دهد كه به نيم دايره نزديك باشد گويند دندان مدور است. در اين وضعيت قطرهاي عرضي و طولي سطح سايش تقريبا برابر مي شوند.
اصولا پيشها در 9 سالگي ( ش 71 ) و ميانيها در 10 سالگي ( ش 72 و 73 ) و گوشه ها در 12-11 سالگي ( ش 74. 75، 76 ) مدور مي شوند. تراش ثناياي بالا از پيشها به گوشه ها به ترتيب در 9، 10، 11، 12 سالگي حاصل مي شود. از سن 8 سالگي به بعد علامت فوق العاده مشخص كه بتوان سن دام را بدون اشتباه معين نمود موجود نيست، اصولا در اين دوره ميناهاي مركزي ابتدا مثلثی شكل و بتدريج مدور شده و هر چه بيشتر به طرف جدار عقبي متمايل مي شوند. ستاره دنداني كوتاه و ضخيم شده و مركز دندان را اشغال مي كند. بديهي است كه اين تغييرات از پيشها شروع و به گوشه ها خاتمه مي يابد. در 10 سالگي شياري به شكل شكاف در قسمت بالاي گوشه فوقاني مشاهده مي شود. در 12-11 سالگي عرض گوشه هاي پايين در مجاورت لثه با سطح آزاد دندان برابر مي شود. از 11 سالگي به بعد گوشه ها و ميانيهاي فك بالا نسبت به يكديگر از طرف ريشه متباعد شده و در قسمت تاج بين آنها فضاي مثلثي شكلي كه قاعده اش به طرف بالا و نوک ان به طرف پايين است بوجود مي آيد.
در 12 سالگي دندانهاي انياب از رسوبي ( Tartre ) پوشيده شده و انتهاي آزاد آنها كاملا كند مي باشد. قوس دنداني از حالت نيم دايره خارج و به طرف خط مستقيم متمايل مي گردد اتصال دو قوس نيز از حالت گاز انبري خارج شده و به شكل تخم مرغي در مي آيد.
ميناي مركزي از شكل مثلثي خارج و مدور شده و به طرف عقب متمايل مي شود. ستاره دنداني از حالت خطي خارج شده و به طرف وسط دندان كشيده مي شود.
6- دوره سه گوشه شدن و تراز ثنايا
موقعيكه قطر از جلو به عقب سطح آزاد دندان بزرگتر از قطر عرضي شود گويند كه دندان سه گوشه اي شده است.
در 13 تا 14 سالگي علامت دم چلچله شبيه به آنچه كه در هفت سالگي ذكر شد در گوشه هاي فك بالا مشاهده مي شود. اما اين علامت مانند سن 7 سالگي كاملا مشخص نيست.
تمام ثناياي فك پايين تراز شده و ستاره دنداني در تمام دندانها ظاهر و مركز سطح آزاد آنها را اشغال نموده است. در سن 13 سالگي سه گوشه شدن، در پيشها شروع مي شود. ( ش 77 ) در 14 سالگي پيشها ( ش 78 ) و در 15 سالگي ميانيها ( ش 79 ) و در 17-16 سالگي گوشه ها نيز سه گوشه اي مي شوند. ( ش 80 ) ضمنا اتصال، دو قوس بتدريج به طرف جلو كشيده شده و قوس دنداني جمع و بيشتر از دوره پنجم به خط مستقيم نزديك شده است.
در دوره ششم و دوره هفتم اشتباهاتی ممكن است روي دهد، چه خيلي اتفاق افتاده است كه سطح آزاد دندانهاي اسبهاييكه داراي يك سن مي باشند يكنواخت نبوده و اختلافاتي در آنها وجود داشته است. ( ش 81 و 82 ).
- دوره دو گوشه شدن
موقعي مي گويند كه سطح دندان دوگوشه شده است كه مثلث پديد آمده به طرف عقب كشيده شود و خط جلو به عقب بزرگتر از خط عرضي باشد.
اين حالت در 18 سالگي در پيشها ( ش 83 ) در 19 سالگي در ميانيها ( ش 84 ) و در 20-21 سالگي در گوشه ها ( ش 85 و 86 ) ديده مي شود. در اين دوره تاجها نسبت به يكديگر خيلي متقارب و تقريبا در امتداد فك قرار مي گيرند بدين مناسبت اتصال دو قوس زاويه حاده اي را تشكيل داده و باعث مي شود كه لبها نتوانند دهان را خوب ببندندکه در نتيجه آب دهان جاري مي گردد. قوس دنداني به خط مستقيم خيلي نزديكتر از دوره ششم مي شود. از اين سن به بعد دو شاخه نازك و برنده شده و در وسط بيني فرورفتگي پديدار مي شود. بتدريج دندانها يا خيلي طويل يا آنكه خيلي كوتاه مي گردند و به محاذات لثه مي رسند. ميناي پوششي ابتدا در عقب و سپس در جلو دندان از بين مي رود. ( ش 85 و 86 ).
*** ***
در پيش گفته شد كه( سيدني گالوين) سن اسب را از روي شيار شكافي شكل حاصله در گوشه هاي فك بالا تا 30سالگي معين كرده است.
اين حالت براي اولين مرتبه بعد از سن 10 سالگي در مجاورت لثه گوشه فوقاني ظاهر مي شود. در اين هنگام عمق لانه دنداني كوچك شده و طول دندان نسبت به دوره هاي قبل اضافه مي شود. بدين معني كه رشد و نمو دندان زيادتر از مقدار سايش مي شود. در اثر سايش دائم شيار بتدريج پايين آمده و بعقيده اويازده سال وقت لازمست كه به محاذات سطح آزاد دندان برسد. وجود شيار و وضعيت ويژه آن مخصوصا در سالهاي آخر عمر كه نشانه مشخص ديگري براي شناسايي سن وجود ندارد ارزش فراواني را حائز است.
از روي اين علامت، شناسايي سن بين 10 و 11 سالگي خيلي دشوار و بايستي كارشناس، خيلي مجرب و كارآزموده بوده و در اين زمينه تجربيات فراواني داشته باشد. اما برعكس سن هاي 20، 25 و 30 سالگي را مي توان به خوبي از روي آن تمييز داد. در هر حال اين شيار در سن 10 سالگي فقط در مجاورت لثه ديده شده و بتدريج پايين مي آيدو در سن 15 سالگي تقريبا به نيمه دندان مي رسد و در 21 سالگي در تمام طول سطح لبي مشاهده مي شود از اين تاريخ به بعد در اثر نمو دائمي دندان و سايش آن در سطح آزادش شيار بتدريج از طرف بالا محو شده بطوريكه قسمتهاي بالاي دندان صاف و صيقلي مي گردد. اين حالت ادامه دارد تا سن 30 سالگي كه در اين موقع تقريبا در روي تمام دندان شيار زائل مي شود و فقط قسمت كوچكي از آن در مجاورت سطح سايش موجود است.
( ش 87 ) سن اسب را در 11 سالگي و ( ش 88 ) در 15 سالگي و اشكال ( 89 و 90 و 91 ) به ترتيب سن اسب را در 21 و 25 و 30 سالگي نشان مي دهد.
بنابر آنچه گفته شد شناسايي سن اسب تا 8 سالگي آسان است از 8 سالگي تا 13 سالگي ممكن است اشتباهي از يك تا دو سال روي دهد از سيرده سالگي به بعد اشتباه زيادتر است بدين مناسبت است كه بعد از 15 سالگي بذكر اسب پير يا خيلي پير اكتفا مي نمايند.
نامنظم بودن دندانها و بيماري تيك و تقلباتي كه بوسيله دلالان ذي نفع ممكن است به عمل آيد غالبا عمل كارشناس را از نظر شناسايي سن مشكل مي كنند.
غير طبيعي بودن دندانها
غير طبيعي بودن دندانها را مي توان به طريق پايين خلاصه نمود:
1- تغييرات تاريخ رويش دندان :
حدس زده اند كه گاهي ممكن است در اثر تغذيه غير كافي مخصوصا در ماديانهاي آبستن و دام هاي مفلوك، رويش دندانها تاخير افتد يا آنكه در اثر عوامل ديگري دندان زودتر از موقع طبيعي از لثه خارج شود. اين حالات خيلي كم ديده شده و ميتوان گفت كه تاريخ رويش دندانهاي بالغ در اسب خيلي بندرت ممكن است تغيير كند.
2 - غير طبيعي بودن تعداد دندانها :
دندانها ممكن است زياد و يا كمتر از تعداد طبيعي باشند. دندانهاي اضافي فقط در دندانهاي بالغ ديده مي شود . اين دندانها ممكن است در رديف سايرين و يا پشت سر هم قرار گرفته باشند. در صورت اول تشخيص مشكل خواهد بود.
ممكن است پيشها و يا ميانيها و يا گوشه ها مضاعف روييده شوند. در يك حالت قوس دنداني بطور مضاعف ديده شده است. دندانهاي اضافي غالبا دندانهاي شيري هستند كه در محل خود باقيمانده يا از طوق شكسته شده اند و يا در حقيقت دندانهاي اضافي هستند كه روئيده اند. در هر صورت وجود دندان اضافي باعث ايجاد تغييراتي در طرز ساييده شدن دندان مي گردد و در نتيجه شناسايي سن را مشكل مي سازد.
كم بودن دندان در ثناياي شيري و بالغ ممكن است ديده شود چنانكه دندان شيري موجود نباشد، ممكن است دندان بالغ روييده شده قوس دنداني را كامل گرداند ويا آنكه استقامت دندان شيري باعث شود كه دندان بالغ روييده نشود. كوچكي و يا نقصان دندان باعث مي شود كه قوس دندان كوچك شده، سايش سريع تر گشته و در نتيجه شناسايي سن مشكل شود.
هنگاميكه روي قوس دنداني، دو دندان ثنايا بطور مضاعف موجود باشد غالبا بيكديگر چسبيده و بنظر يكي مي آيند. در اينصورت وجود دو جودان در يك دندان باعث هدايت كارشناس مي شود. اين علامت دليل كافي براي دوتا بودن دندان نيست چه بسا دندان واحد با دو جودان مشاهده شده است.
گاهي دندان در آرواره مانده و به جهاتي نتوانسته است خارج شود. در اينصورت فقط عكس برداري وجود آنرا ظاهر مي سازد.
انياب طبيعتا در ماديان موجود نيست ولي دراسب بندرت ممكن است كه در يك فك وجود نداشته و يا انكه در دو قوس دنداني منحصر به يك عدد گردد.
چنانكه يكي از دندانهاي آسيا در نيايد دندان مخالف بيش از حد معمول به رشد خود ادامه داده و باعث زخم كردن آرواره مقابل مي شود.
3 - غير طبيعي بودن شكل و ساختمان دندان :
بندرت ديده شده است كه ساختمان دندان از لحاظ شكل يكنواخت نباشد گاهي عمق جودان زيادتر از حد طبيعي شده و يا آنكه ضخامت جرم مركزي كم مي باشد. در اينصورت عمل تراش بتعويق مي افتد. اين حالت را بج گويند. ( ش 92 ). بر عكس برخي اوقات ملاحظه مي شود كه ضخامت ميناي مركزي زياد بوده و يا آنكه دندان سخت تر از حالت معمولي است، در نتيجه سايش سطح آزاد به كندي انجام مي گيرد. در اين صورت عمل تراز ديرتر از زمان طبيعي حاصل مي شود. اين حالت را بج مجازي مي گويند.( ش 93 )
بج معمولا از سن شش سالگي تشخيص داده مي شود. در اينصورت پايه شناسايي سن را سطح آزاد دندانها و علائم ديگر قرار مي دهند.
براي مثال، اسبي كه علامت دم چلچله كه مشخصه سن 7 سالگی است در او ظاهر شده باشد و حال آنكه پيش ها تراشيده نشده باشند بج مي باشد.
براي بج بودن ثناياي فك بالا، چندان اهميتي قائل نمي شوند و همچنين اسبي كه سطح دنداني آن سه گوشه شده ولي هنوز تراز نشده اند بج مجازي مي باشد و سن آن كمتر از 13 سال نيست و بر حسب سه گوشه بودن پيشها، ميانيها و يا گوشه ها سن دام 14 و 15 و يا 17-16 ساله است.
بج مجازي ثناياي فك بالا در شناسايي سن چندان موثر نمي باشد.
4 - غير طبيعي بودن استحكام و دوام دندان
استحكام دندانهاي اسب كمتر تغيير كرده و باعث گمراه شدن كارشناس میشوند. اصولا طول دندانها از لثه به بعد ثابت بوده، پيشها به درازاي هجده و ميانيها پانزده و گوشه ها سيزده ميليمتر مي باشد ثناياي بالا چند ميليمتر از ثناياي فك پايين بلندتر است. ضمنا سطح داخلي هر دندان از سطح خارجي آن كمي كوتاهتر مي باشد.
از طرفي نمو و سايش ساليانه مساوي و در حدود سه ميليمتر مي باشد و همين امر باعث مي شود كه طول دندان همواره ثابت بماند.
حال چنانكه دندان از حال طبيعي سست تر باشد سايش ساليانه زيادتر از معمول بوده در نتيجه طول دندان كم شده و سطح آزاد دندان اسب را پيرتر از سن حقيقي نشان مي دهد. در اين مورد سن دام را با مقايسه به سطح آزاد و طول دندانش بايد تصحيح نمود.
براي مثال چنانكه سطح آزاد پيشها، سن اسب را سيزده ساله نمايش دهد و حال آنكه طولش در ازاء هجده ميلي متر فقط نه ميلي متر باشد سن اسب را بايد سه سال جوانتر فرض كرد و بدين طريق اسب ده ساله است.
برعكس اگر دندان سخت باشد رشد ساليانه زيادتر از مقدار سايش شده و در نتيجه بطول دندان اضافه مي شود.
در اين مورد سطح آزاد دندان، دام را جوان تر از سن حقيقي نمايش مي دهد. در اين حال نيز با در نظر گرفتن درازا و سطح آزاد دندان، سن را تصحيح مي نمايد. مثلا اسبي كه از روي سطح آزاد دندانها دوازده ساله و طول پيشهايش سي ميليمتر يعني دوازده ميليمتر زيادتر از رشد طبيعي باشد سن تقريبي دام را بايد شانزده ساله فرض کرد. گفته شده است كه سختي دندانها در نژادهاي اصيل از اسبهاي معمولي زيادتر و در نتيجه از سن 8 سالگي به بعد حيوان خود را يكي دو سال جوانتر نمايش مي دهد.
5 - غير طبيعي بودن سطح مياني دو قوس دندان
دو فك بالا و پايين تقريبا از حيث طول مساوي و در وضع طبيعي ، دندانهاي قوس بالا، ثناياي قوس پايين را پوشانيده و كمي از آن مي گزرد. از طرفي چون فك پايين داراي قدرتي است كه مي تواند از جلو به عقب و از طرفي به طرف ديگر حركت كند سطوح آزاد دندانها بطور يكنواخت ساييده شده و در نتيجه اين عمل، سطح مياني دو قوس دندان روي محور دهان منطبق مي باشد. گاهي در اثر عادت حيوان به جويدن علوفه با يكطرف دهان، سايش دندانهاي مربوطه زيادتر و در نتيجه سطح مياني به آنطرف متمايل مي گردد.
زماني اين سطح در اثر اختلالاتيكه در حركت فك پايين دست مي دهد از عقب به جلو و به طرف پايين يا بر عكس به طرف بالا متمايل مي شود. در حالت اول جدار عقبي ثناياي بالا و جدار جلويي ثناياي پايين بيشتر از حد معمول ساييده شده و جدار جلويي ثناياي بالا بيش از اندازه رشد و نمو كرده و توليد حالتي را مي كند كه به منقار طوطي معروف است. ( ش 94 )
برعكس در صورتيكه جدار جلويي ثناياي پايين بيشتر از حد معموليرشد کند، وضعيتي در اتصال دو قوس دنداني مشاهده مي شود كه به اسم منقار طوطي معكوس معروف است. ( ش 95 )
گاهي انحراف سطح مياني دو قوس از محور دهان در اثر كوتاه بودن فك پايين يا بالا مي باشد كه در اين دو حال نيز منقار طوطي و منقار طوطي معكوس ديده خواهد شد. تمام اين حالات باعث تغييرات غير طبيعي در سطح آزاد دندان مي شود كه در نتيجه عمل شناسايي سن اسب را مشكل مي سازد.
5 - دوره مدور شدن سطوح آزاد ثناياي پائين و تراش ثناياي بالا
اين دوره از 9 سالگي شروع و به 13 سالگي خاتمه مي يابد.
معمولا سطح سايش يا سطح آزاد ثنايا هيچگاه مدور نمي شود. وقتيكه جدار عقبي سطح آزاد دندان تشكيل قوسي را دهد كه به نيم دايره نزديك باشد گويند دندان مدور است. در اين وضعيت قطرهاي عرضي و طولي سطح سايش تقريبا برابر مي شوند.
اصولا پيشها در 9 سالگي ( ش 71 ) و ميانيها در 10 سالگي ( ش 72 و 73 ) و گوشه ها در 12-11 سالگي ( ش 74. 75، 76 ) مدور مي شوند. تراش ثناياي بالا از پيشها به گوشه ها به ترتيب در 9، 10، 11، 12 سالگي حاصل مي شود. از سن 8 سالگي به بعد علامت فوق العاده مشخص كه بتوان سن دام را بدون اشتباه معين نمود موجود نيست، اصولا در اين دوره ميناهاي مركزي ابتدا مثلثی شكل و بتدريج مدور شده و هر چه بيشتر به طرف جدار عقبي متمايل مي شوند. ستاره دنداني كوتاه و ضخيم شده و مركز دندان را اشغال مي كند. بديهي است كه اين تغييرات از پيشها شروع و به گوشه ها خاتمه مي يابد. در 10 سالگي شياري به شكل شكاف در قسمت بالاي گوشه فوقاني مشاهده مي شود. در 12-11 سالگي عرض گوشه هاي پايين در مجاورت لثه با سطح آزاد دندان برابر مي شود. از 11 سالگي به بعد گوشه ها و ميانيهاي فك بالا نسبت به يكديگر از طرف ريشه متباعد شده و در قسمت تاج بين آنها فضاي مثلثي شكلي كه قاعده اش به طرف بالا و نوک ان به طرف پايين است بوجود مي آيد.
در 12 سالگي دندانهاي انياب از رسوبي ( Tartre ) پوشيده شده و انتهاي آزاد آنها كاملا كند مي باشد. قوس دنداني از حالت نيم دايره خارج و به طرف خط مستقيم متمايل مي گردد اتصال دو قوس نيز از حالت گاز انبري خارج شده و به شكل تخم مرغي در مي آيد.
ميناي مركزي از شكل مثلثي خارج و مدور شده و به طرف عقب متمايل مي شود. ستاره دنداني از حالت خطي خارج شده و به طرف وسط دندان كشيده مي شود.
6- دوره سه گوشه شدن و تراز ثنايا
موقعيكه قطر از جلو به عقب سطح آزاد دندان بزرگتر از قطر عرضي شود گويند كه دندان سه گوشه اي شده است.
در 13 تا 14 سالگي علامت دم چلچله شبيه به آنچه كه در هفت سالگي ذكر شد در گوشه هاي فك بالا مشاهده مي شود. اما اين علامت مانند سن 7 سالگي كاملا مشخص نيست.
تمام ثناياي فك پايين تراز شده و ستاره دنداني در تمام دندانها ظاهر و مركز سطح آزاد آنها را اشغال نموده است. در سن 13 سالگي سه گوشه شدن، در پيشها شروع مي شود. ( ش 77 ) در 14 سالگي پيشها ( ش 78 ) و در 15 سالگي ميانيها ( ش 79 ) و در 17-16 سالگي گوشه ها نيز سه گوشه اي مي شوند. ( ش 80 ) ضمنا اتصال، دو قوس بتدريج به طرف جلو كشيده شده و قوس دنداني جمع و بيشتر از دوره پنجم به خط مستقيم نزديك شده است.
در دوره ششم و دوره هفتم اشتباهاتی ممكن است روي دهد، چه خيلي اتفاق افتاده است كه سطح آزاد دندانهاي اسبهاييكه داراي يك سن مي باشند يكنواخت نبوده و اختلافاتي در آنها وجود داشته است. ( ش 81 و 82 ).
- دوره دو گوشه شدن
موقعي مي گويند كه سطح دندان دوگوشه شده است كه مثلث پديد آمده به طرف عقب كشيده شود و خط جلو به عقب بزرگتر از خط عرضي باشد.
اين حالت در 18 سالگي در پيشها ( ش 83 ) در 19 سالگي در ميانيها ( ش 84 ) و در 20-21 سالگي در گوشه ها ( ش 85 و 86 ) ديده مي شود. در اين دوره تاجها نسبت به يكديگر خيلي متقارب و تقريبا در امتداد فك قرار مي گيرند بدين مناسبت اتصال دو قوس زاويه حاده اي را تشكيل داده و باعث مي شود كه لبها نتوانند دهان را خوب ببندندکه در نتيجه آب دهان جاري مي گردد. قوس دنداني به خط مستقيم خيلي نزديكتر از دوره ششم مي شود. از اين سن به بعد دو شاخه نازك و برنده شده و در وسط بيني فرورفتگي پديدار مي شود. بتدريج دندانها يا خيلي طويل يا آنكه خيلي كوتاه مي گردند و به محاذات لثه مي رسند. ميناي پوششي ابتدا در عقب و سپس در جلو دندان از بين مي رود. ( ش 85 و 86 ).
*** ***
در پيش گفته شد كه( سيدني گالوين) سن اسب را از روي شيار شكافي شكل حاصله در گوشه هاي فك بالا تا 30سالگي معين كرده است.
اين حالت براي اولين مرتبه بعد از سن 10 سالگي در مجاورت لثه گوشه فوقاني ظاهر مي شود. در اين هنگام عمق لانه دنداني كوچك شده و طول دندان نسبت به دوره هاي قبل اضافه مي شود. بدين معني كه رشد و نمو دندان زيادتر از مقدار سايش مي شود. در اثر سايش دائم شيار بتدريج پايين آمده و بعقيده اويازده سال وقت لازمست كه به محاذات سطح آزاد دندان برسد. وجود شيار و وضعيت ويژه آن مخصوصا در سالهاي آخر عمر كه نشانه مشخص ديگري براي شناسايي سن وجود ندارد ارزش فراواني را حائز است.
از روي اين علامت، شناسايي سن بين 10 و 11 سالگي خيلي دشوار و بايستي كارشناس، خيلي مجرب و كارآزموده بوده و در اين زمينه تجربيات فراواني داشته باشد. اما برعكس سن هاي 20، 25 و 30 سالگي را مي توان به خوبي از روي آن تمييز داد. در هر حال اين شيار در سن 10 سالگي فقط در مجاورت لثه ديده شده و بتدريج پايين مي آيدو در سن 15 سالگي تقريبا به نيمه دندان مي رسد و در 21 سالگي در تمام طول سطح لبي مشاهده مي شود از اين تاريخ به بعد در اثر نمو دائمي دندان و سايش آن در سطح آزادش شيار بتدريج از طرف بالا محو شده بطوريكه قسمتهاي بالاي دندان صاف و صيقلي مي گردد. اين حالت ادامه دارد تا سن 30 سالگي كه در اين موقع تقريبا در روي تمام دندان شيار زائل مي شود و فقط قسمت كوچكي از آن در مجاورت سطح سايش موجود است.
( ش 87 ) سن اسب را در 11 سالگي و ( ش 88 ) در 15 سالگي و اشكال ( 89 و 90 و 91 ) به ترتيب سن اسب را در 21 و 25 و 30 سالگي نشان مي دهد.
بنابر آنچه گفته شد شناسايي سن اسب تا 8 سالگي آسان است از 8 سالگي تا 13 سالگي ممكن است اشتباهي از يك تا دو سال روي دهد از سيرده سالگي به بعد اشتباه زيادتر است بدين مناسبت است كه بعد از 15 سالگي بذكر اسب پير يا خيلي پير اكتفا مي نمايند.
نامنظم بودن دندانها و بيماري تيك و تقلباتي كه بوسيله دلالان ذي نفع ممكن است به عمل آيد غالبا عمل كارشناس را از نظر شناسايي سن مشكل مي كنند.
غير طبيعي بودن دندانها
غير طبيعي بودن دندانها را مي توان به طريق پايين خلاصه نمود:
1- تغييرات تاريخ رويش دندان :
حدس زده اند كه گاهي ممكن است در اثر تغذيه غير كافي مخصوصا در ماديانهاي آبستن و دام هاي مفلوك، رويش دندانها تاخير افتد يا آنكه در اثر عوامل ديگري دندان زودتر از موقع طبيعي از لثه خارج شود. اين حالات خيلي كم ديده شده و ميتوان گفت كه تاريخ رويش دندانهاي بالغ در اسب خيلي بندرت ممكن است تغيير كند.
2 - غير طبيعي بودن تعداد دندانها :
دندانها ممكن است زياد و يا كمتر از تعداد طبيعي باشند. دندانهاي اضافي فقط در دندانهاي بالغ ديده مي شود . اين دندانها ممكن است در رديف سايرين و يا پشت سر هم قرار گرفته باشند. در صورت اول تشخيص مشكل خواهد بود.
ممكن است پيشها و يا ميانيها و يا گوشه ها مضاعف روييده شوند. در يك حالت قوس دنداني بطور مضاعف ديده شده است. دندانهاي اضافي غالبا دندانهاي شيري هستند كه در محل خود باقيمانده يا از طوق شكسته شده اند و يا در حقيقت دندانهاي اضافي هستند كه روئيده اند. در هر صورت وجود دندان اضافي باعث ايجاد تغييراتي در طرز ساييده شدن دندان مي گردد و در نتيجه شناسايي سن را مشكل مي سازد.
كم بودن دندان در ثناياي شيري و بالغ ممكن است ديده شود چنانكه دندان شيري موجود نباشد، ممكن است دندان بالغ روييده شده قوس دنداني را كامل گرداند ويا آنكه استقامت دندان شيري باعث شود كه دندان بالغ روييده نشود. كوچكي و يا نقصان دندان باعث مي شود كه قوس دندان كوچك شده، سايش سريع تر گشته و در نتيجه شناسايي سن مشكل شود.
هنگاميكه روي قوس دنداني، دو دندان ثنايا بطور مضاعف موجود باشد غالبا بيكديگر چسبيده و بنظر يكي مي آيند. در اينصورت وجود دو جودان در يك دندان باعث هدايت كارشناس مي شود. اين علامت دليل كافي براي دوتا بودن دندان نيست چه بسا دندان واحد با دو جودان مشاهده شده است.
گاهي دندان در آرواره مانده و به جهاتي نتوانسته است خارج شود. در اينصورت فقط عكس برداري وجود آنرا ظاهر مي سازد.
انياب طبيعتا در ماديان موجود نيست ولي دراسب بندرت ممكن است كه در يك فك وجود نداشته و يا انكه در دو قوس دنداني منحصر به يك عدد گردد.
چنانكه يكي از دندانهاي آسيا در نيايد دندان مخالف بيش از حد معمول به رشد خود ادامه داده و باعث زخم كردن آرواره مقابل مي شود.
3 - غير طبيعي بودن شكل و ساختمان دندان :
بندرت ديده شده است كه ساختمان دندان از لحاظ شكل يكنواخت نباشد گاهي عمق جودان زيادتر از حد طبيعي شده و يا آنكه ضخامت جرم مركزي كم مي باشد. در اينصورت عمل تراش بتعويق مي افتد. اين حالت را بج گويند. ( ش 92 ). بر عكس برخي اوقات ملاحظه مي شود كه ضخامت ميناي مركزي زياد بوده و يا آنكه دندان سخت تر از حالت معمولي است، در نتيجه سايش سطح آزاد به كندي انجام مي گيرد. در اين صورت عمل تراز ديرتر از زمان طبيعي حاصل مي شود. اين حالت را بج مجازي مي گويند.( ش 93 )
بج معمولا از سن شش سالگي تشخيص داده مي شود. در اينصورت پايه شناسايي سن را سطح آزاد دندانها و علائم ديگر قرار مي دهند.
براي مثال، اسبي كه علامت دم چلچله كه مشخصه سن 7 سالگی است در او ظاهر شده باشد و حال آنكه پيش ها تراشيده نشده باشند بج مي باشد.
براي بج بودن ثناياي فك بالا، چندان اهميتي قائل نمي شوند و همچنين اسبي كه سطح دنداني آن سه گوشه شده ولي هنوز تراز نشده اند بج مجازي مي باشد و سن آن كمتر از 13 سال نيست و بر حسب سه گوشه بودن پيشها، ميانيها و يا گوشه ها سن دام 14 و 15 و يا 17-16 ساله است.
بج مجازي ثناياي فك بالا در شناسايي سن چندان موثر نمي باشد.
4 - غير طبيعي بودن استحكام و دوام دندان
استحكام دندانهاي اسب كمتر تغيير كرده و باعث گمراه شدن كارشناس میشوند. اصولا طول دندانها از لثه به بعد ثابت بوده، پيشها به درازاي هجده و ميانيها پانزده و گوشه ها سيزده ميليمتر مي باشد ثناياي بالا چند ميليمتر از ثناياي فك پايين بلندتر است. ضمنا سطح داخلي هر دندان از سطح خارجي آن كمي كوتاهتر مي باشد.
از طرفي نمو و سايش ساليانه مساوي و در حدود سه ميليمتر مي باشد و همين امر باعث مي شود كه طول دندان همواره ثابت بماند.
حال چنانكه دندان از حال طبيعي سست تر باشد سايش ساليانه زيادتر از معمول بوده در نتيجه طول دندان كم شده و سطح آزاد دندان اسب را پيرتر از سن حقيقي نشان مي دهد. در اين مورد سن دام را با مقايسه به سطح آزاد و طول دندانش بايد تصحيح نمود.
براي مثال چنانكه سطح آزاد پيشها، سن اسب را سيزده ساله نمايش دهد و حال آنكه طولش در ازاء هجده ميلي متر فقط نه ميلي متر باشد سن اسب را بايد سه سال جوانتر فرض كرد و بدين طريق اسب ده ساله است.
برعكس اگر دندان سخت باشد رشد ساليانه زيادتر از مقدار سايش شده و در نتيجه بطول دندان اضافه مي شود.
در اين مورد سطح آزاد دندان، دام را جوان تر از سن حقيقي نمايش مي دهد. در اين حال نيز با در نظر گرفتن درازا و سطح آزاد دندان، سن را تصحيح مي نمايد. مثلا اسبي كه از روي سطح آزاد دندانها دوازده ساله و طول پيشهايش سي ميليمتر يعني دوازده ميليمتر زيادتر از رشد طبيعي باشد سن تقريبي دام را بايد شانزده ساله فرض کرد. گفته شده است كه سختي دندانها در نژادهاي اصيل از اسبهاي معمولي زيادتر و در نتيجه از سن 8 سالگي به بعد حيوان خود را يكي دو سال جوانتر نمايش مي دهد.
5 - غير طبيعي بودن سطح مياني دو قوس دندان
دو فك بالا و پايين تقريبا از حيث طول مساوي و در وضع طبيعي ، دندانهاي قوس بالا، ثناياي قوس پايين را پوشانيده و كمي از آن مي گزرد. از طرفي چون فك پايين داراي قدرتي است كه مي تواند از جلو به عقب و از طرفي به طرف ديگر حركت كند سطوح آزاد دندانها بطور يكنواخت ساييده شده و در نتيجه اين عمل، سطح مياني دو قوس دندان روي محور دهان منطبق مي باشد. گاهي در اثر عادت حيوان به جويدن علوفه با يكطرف دهان، سايش دندانهاي مربوطه زيادتر و در نتيجه سطح مياني به آنطرف متمايل مي گردد.
زماني اين سطح در اثر اختلالاتيكه در حركت فك پايين دست مي دهد از عقب به جلو و به طرف پايين يا بر عكس به طرف بالا متمايل مي شود. در حالت اول جدار عقبي ثناياي بالا و جدار جلويي ثناياي پايين بيشتر از حد معمول ساييده شده و جدار جلويي ثناياي بالا بيش از اندازه رشد و نمو كرده و توليد حالتي را مي كند كه به منقار طوطي معروف است. ( ش 94 )
برعكس در صورتيكه جدار جلويي ثناياي پايين بيشتر از حد معموليرشد کند، وضعيتي در اتصال دو قوس دنداني مشاهده مي شود كه به اسم منقار طوطي معكوس معروف است. ( ش 95 )
گاهي انحراف سطح مياني دو قوس از محور دهان در اثر كوتاه بودن فك پايين يا بالا مي باشد كه در اين دو حال نيز منقار طوطي و منقار طوطي معكوس ديده خواهد شد. تمام اين حالات باعث تغييرات غير طبيعي در سطح آزاد دندان مي شود كه در نتيجه عمل شناسايي سن اسب را مشكل مي سازد.
پیوست ها
reihaneh
Member
و آخرین بخش:
6 - ساييده شدن غير طبيعي دندان در اثر تيك
كليه حركات و عادات زشت حيوان را تيك مي گويند. مثلا ، تيك خرسي و آن موقعي است كه اسب دائما به خود حركات طرفي مي دهد و تيك جوندگان وقتيكه دام تماما اشياء و لولزم از قبيل ديوار، دهنه و غيره را گاز بگيرد.
هنگاميكه تنها به ذكر كلمه تيك اكتفا كنند منظور اين است كه اين دام عادت زشت هوا بلعيدن را دارد. اين بلعيدن هوا گاهي به قدري زياد است كه باعث ايجاد نفخ شكم مي شود. اسب در دو وضعيت مي تواند هوا را بلع نمايد. بدون اتكاء و با اتكاء.
در حالت اول حيوان گردن خود را مانند قو جمع كرده و مقداري هوا بلع مي نمايد. از بلع شدن هوا صدايي ايجاد مي شود كه سابقا آنرا به غلط سكسكه يا آرق فرض مي كردند. در حالت دوم براي سهولت عمل حيوان انتهاي سر و يا دندانها را به محلي تكيه داده و هوا را بلع مي كند. بر حسب وضعيت تكيه دادن دندانها آثار چندي ظاهر مي شود كه عموما باعث اشكال در شناسايي سن مي گردد. ( ش 96 و 97 ).
گاهي حيوان دندانها را رويهم قرار داده . سطح پيشهاي بالا و يا پيشهاي پايين و يا تواما هر دو را به ديواره آخور و يا محل ديگري تكيه مي دهد. در اينصورت بديهي است كه جدار جلويي دندانهاي مربوطه بيش از اندازه ساييده مي شود. اين ساييدگي بتدريج زياد شده تا انجا كه ممكن است سطح خارجي دندان از بين رفته و جودان از جلو نمايان گردد.
فشاريكه حيوان به دندانها وارد مي آورد گاهي به اندازه اي شديد است كه باعث شكستن و يا چرخش دندان مي گردد .
زماني حيوان يكطرف دندانها را به تكيه گاه قرار داده در نتيجه ميانيها و گوشه هاي مربوطه بيش از طرف ديگر سائيده مي شود. بالاخره ممكن است حيوان شئي را در دهان وارد كرده و آنرا در عقب جدار دنداني و يا مابين دندانها گذارده و با تكيه دادن دندانها يا گاز گرفتن شئي هوا را بلع نمايد بديهي است كه بر حسب وضعيت و حالات مختلف تكيه ، سائيدگي غير طبيعي در قسمت هاي مختلف دندان پديدار گردد و وضعيت سايش دندانها نشان مي دهد كه حيوان چگونه ورودي چه دنداني براي بلع هوا تكيه كرده است .
موقعيكه سايش در روي تمام سطح دندانها يكنواخت باشد تعيين سن دشوار و حيوان پيرتر از سن حقيقي حود بنظر مي رسد.
چنانكه قسمتي از دندانها سائيده شده باشد لازمست كه دندان را سالم فرض نموده و با كمك ساير علائم تكميلي سن را معين نمود .
گاهي با جدا كردن لبها مشاهده مي شود كه در اثر تيك تماس بعضي از ثنايا از بين رفته و برخي ديگر سالم و طبيعي در جاي مانده اند در اينصورت از روي دندانهاي سالم سن اسب را تعيين مي كنند .
همانطور كه گفته شد بيماري تيك هميشه مستلزم سايش غير طبيعي دندانها نيست چه در (تيك بدون اتكاء ) دندانها سالم خواهند بود و از طرفي ممكن است علل ديگري غير از بيماري تيك سبب سايش غير طبيعي گردد بنابر اين براي پي بردن به بيماري بايد دام را در حال بلعيدن هوا مشاهده كرد .
پي بردن به اين بيماري علاوه بر آنكه باعث رفع اشتباه در شناسائي سن مي شود از نظر دامپزشكي مهم است چون در بعضي از كشورها قوانين خاصي در خريد و فروش اين قبيل دامها موجود است .
7 - تقلبات بمنظور تغيير سن :
از نظر اقتصادي اسب در سن 5 يا 6 سالگي بالا ترین قیمت را دارا مي باشد، يعني موقعي كه تمام دندانهاي شيري بدندانهاي بالغ تبديل شده اند ، بدين مناسبت ممكن است بعضي از فروشندگان بخيال پير كردن يا جوان نمودن دام خود بيفتند اين عمل غير قانوني و غير وجداني است و بايستي كارشناس طرقي را كه اين اشخاص مورد استفاده قرار ميدهند بداند تا بموقع بتواند تقلب را كشف كند .
- براي پير كردن :
براي پيرتر نشان دادن حيوان يك طريقه بيش نيست و آن عبارت است از كشيدن دندانهاي شيري قبل از موقع. چنانكه گوشه هاي شيري اسب چهار ساله را از جا درآورند او 5/4 سال بنظر مي رسد بعلاوه رويش گوشه هاي بالغ چند ماهي بجلو مي افتد .
در چنين موردي اگر كشيدن دندان جديد باشد جاي آن متورم و حساس و اسب مانع آن مي شود كه كارشناس موضع را لمس نمايد .
ضمنا تغييرات سطح آزاد دندانهاي مجاور با نبودن دندان وفق نميدهد و نيز با چشم يا با دست ، دندان بالغ حس نمي شود و حال آنكه معمولا بعد از افتادن دندان شيري بطور طبيعي جدار جلوئي دندان بالغ نمايان است .
بعلاوه در اثر كشيدن دندان شيري قوس دنداني پس از ثناياي بالغ نامنظم خواهند بود .(شکل 98)
- براي جوان نمودن :
براي جوان نمودن معمولا بطريق زير عمل مي كنند . غالب اوقات دندانهاي اسبهاي پير خيلي طويل تر از حد معمول است . براي جوان نمودن ، بوسيله اره دندانها را كوتاه كرده و بطول طبيعي خود مي رسانند . اين عمل ياعث مي شود كه تكيه گاهائي ازمينا بپرد ، بعلاوه در موقعيكه دو لب را از يكديگر باز مي كنند دندانهاي آسيا مانع مي شود كه ثناياي كوتاه شده روي يكديگر قرار بگيرند در نتيجه فضاي خالي مانند حالت تيك در بين ثنايا ديده مي شود با اين تفاوت كه در تيك دندانهاي سالم و طبيعي غالبا در مجاورت دندانهاي سائيده شده ديده مي شود . ضمنا سطح آزاد دندانهاي كوتاه شده مانند حالت طبيعي صاف و صيقلي نيست . از همه بالاتر كوتاه كردن طول دندان نه فقط دام را جوان تر بنظر نمي آورد بلكه علائم سطح سايش ، آنرا پير تر جلوه خواهد داد بطوريكه اگر 12 ميلي متر از دندانها كسر نمايند دام دوازده ساله، بنظر شانزده ساله خواهد آمد .
- حك جوان :
بعضي از فروشندگان شكل جودان را در دندانهاي تراشيده شده حك كرده و با مركب چين اثر جرم را در عمق حفره نقش مي نماينند .
چنانكه ميناي مركزي هنوز موجود باشد كارشناس مجرب فورا متوجه خواهد شد كه حيوان نمي تواند داراي دو جودان باشد. ( ش 99 )
- عميق كردن جودان :
گاهي عامل به عميق كردن جودان و برداشتن جرم آن اكتفا مي كنند در اينصورت دندان وضعيت ثناياي ((بج)) را بخود گرفته و مانند آن حالت قضاوت مي شود .
موقعيكه جودان را در روي دندانهاي تراز شده حك مي كنند سطوح آزاد دندان كه سه گوشه يا دو گوشه شده اند تقلب را فاش مي سازد . ضمنا عدم ميناي مركزي در جودان مصنوعي باعث كشف حقيقت مي شود .
- از بين بردن علائم دم چلچله :
بعضي از فروشندگان علامت دم چلچله را كه در سن 7 سالگي ظاهر مي شود بوسيله سوهان از بين مي برند . اين علامت نيز چون بايد با ساير علائم تطبيق كند نمي تواند كارشناس را منحرف سازد .(شکل 99)
بطور خلاصه براي پير كردن ، دندانهاي شيري را قبل از موقع مي كشند و براي جوان نشان دادن دندانها طول دندانها را كوتاه يا علامت دم چلچله اي را سوهان و يا روي دندانها جودانهاي مصنوعي حك مي كنند .
منبع:http://iranianhorse.net/horse_year/senne_asb_bevasileye_dandan_P2.htm
برداشته شده از کتاب اندام شناسی اسب ومقایسه ان با سایر دامهای اهلی تالیف: دکتر محمود یزدی زاده
تنظیم: شادی قربانی
طراحی : معراج سعیـدی
6 - ساييده شدن غير طبيعي دندان در اثر تيك
كليه حركات و عادات زشت حيوان را تيك مي گويند. مثلا ، تيك خرسي و آن موقعي است كه اسب دائما به خود حركات طرفي مي دهد و تيك جوندگان وقتيكه دام تماما اشياء و لولزم از قبيل ديوار، دهنه و غيره را گاز بگيرد.
هنگاميكه تنها به ذكر كلمه تيك اكتفا كنند منظور اين است كه اين دام عادت زشت هوا بلعيدن را دارد. اين بلعيدن هوا گاهي به قدري زياد است كه باعث ايجاد نفخ شكم مي شود. اسب در دو وضعيت مي تواند هوا را بلع نمايد. بدون اتكاء و با اتكاء.
در حالت اول حيوان گردن خود را مانند قو جمع كرده و مقداري هوا بلع مي نمايد. از بلع شدن هوا صدايي ايجاد مي شود كه سابقا آنرا به غلط سكسكه يا آرق فرض مي كردند. در حالت دوم براي سهولت عمل حيوان انتهاي سر و يا دندانها را به محلي تكيه داده و هوا را بلع مي كند. بر حسب وضعيت تكيه دادن دندانها آثار چندي ظاهر مي شود كه عموما باعث اشكال در شناسايي سن مي گردد. ( ش 96 و 97 ).
گاهي حيوان دندانها را رويهم قرار داده . سطح پيشهاي بالا و يا پيشهاي پايين و يا تواما هر دو را به ديواره آخور و يا محل ديگري تكيه مي دهد. در اينصورت بديهي است كه جدار جلويي دندانهاي مربوطه بيش از اندازه ساييده مي شود. اين ساييدگي بتدريج زياد شده تا انجا كه ممكن است سطح خارجي دندان از بين رفته و جودان از جلو نمايان گردد.
فشاريكه حيوان به دندانها وارد مي آورد گاهي به اندازه اي شديد است كه باعث شكستن و يا چرخش دندان مي گردد .
زماني حيوان يكطرف دندانها را به تكيه گاه قرار داده در نتيجه ميانيها و گوشه هاي مربوطه بيش از طرف ديگر سائيده مي شود. بالاخره ممكن است حيوان شئي را در دهان وارد كرده و آنرا در عقب جدار دنداني و يا مابين دندانها گذارده و با تكيه دادن دندانها يا گاز گرفتن شئي هوا را بلع نمايد بديهي است كه بر حسب وضعيت و حالات مختلف تكيه ، سائيدگي غير طبيعي در قسمت هاي مختلف دندان پديدار گردد و وضعيت سايش دندانها نشان مي دهد كه حيوان چگونه ورودي چه دنداني براي بلع هوا تكيه كرده است .
موقعيكه سايش در روي تمام سطح دندانها يكنواخت باشد تعيين سن دشوار و حيوان پيرتر از سن حقيقي حود بنظر مي رسد.
چنانكه قسمتي از دندانها سائيده شده باشد لازمست كه دندان را سالم فرض نموده و با كمك ساير علائم تكميلي سن را معين نمود .
گاهي با جدا كردن لبها مشاهده مي شود كه در اثر تيك تماس بعضي از ثنايا از بين رفته و برخي ديگر سالم و طبيعي در جاي مانده اند در اينصورت از روي دندانهاي سالم سن اسب را تعيين مي كنند .
همانطور كه گفته شد بيماري تيك هميشه مستلزم سايش غير طبيعي دندانها نيست چه در (تيك بدون اتكاء ) دندانها سالم خواهند بود و از طرفي ممكن است علل ديگري غير از بيماري تيك سبب سايش غير طبيعي گردد بنابر اين براي پي بردن به بيماري بايد دام را در حال بلعيدن هوا مشاهده كرد .
پي بردن به اين بيماري علاوه بر آنكه باعث رفع اشتباه در شناسائي سن مي شود از نظر دامپزشكي مهم است چون در بعضي از كشورها قوانين خاصي در خريد و فروش اين قبيل دامها موجود است .
7 - تقلبات بمنظور تغيير سن :
از نظر اقتصادي اسب در سن 5 يا 6 سالگي بالا ترین قیمت را دارا مي باشد، يعني موقعي كه تمام دندانهاي شيري بدندانهاي بالغ تبديل شده اند ، بدين مناسبت ممكن است بعضي از فروشندگان بخيال پير كردن يا جوان نمودن دام خود بيفتند اين عمل غير قانوني و غير وجداني است و بايستي كارشناس طرقي را كه اين اشخاص مورد استفاده قرار ميدهند بداند تا بموقع بتواند تقلب را كشف كند .
- براي پير كردن :
براي پيرتر نشان دادن حيوان يك طريقه بيش نيست و آن عبارت است از كشيدن دندانهاي شيري قبل از موقع. چنانكه گوشه هاي شيري اسب چهار ساله را از جا درآورند او 5/4 سال بنظر مي رسد بعلاوه رويش گوشه هاي بالغ چند ماهي بجلو مي افتد .
در چنين موردي اگر كشيدن دندان جديد باشد جاي آن متورم و حساس و اسب مانع آن مي شود كه كارشناس موضع را لمس نمايد .
ضمنا تغييرات سطح آزاد دندانهاي مجاور با نبودن دندان وفق نميدهد و نيز با چشم يا با دست ، دندان بالغ حس نمي شود و حال آنكه معمولا بعد از افتادن دندان شيري بطور طبيعي جدار جلوئي دندان بالغ نمايان است .
بعلاوه در اثر كشيدن دندان شيري قوس دنداني پس از ثناياي بالغ نامنظم خواهند بود .(شکل 98)
- براي جوان نمودن :
براي جوان نمودن معمولا بطريق زير عمل مي كنند . غالب اوقات دندانهاي اسبهاي پير خيلي طويل تر از حد معمول است . براي جوان نمودن ، بوسيله اره دندانها را كوتاه كرده و بطول طبيعي خود مي رسانند . اين عمل ياعث مي شود كه تكيه گاهائي ازمينا بپرد ، بعلاوه در موقعيكه دو لب را از يكديگر باز مي كنند دندانهاي آسيا مانع مي شود كه ثناياي كوتاه شده روي يكديگر قرار بگيرند در نتيجه فضاي خالي مانند حالت تيك در بين ثنايا ديده مي شود با اين تفاوت كه در تيك دندانهاي سالم و طبيعي غالبا در مجاورت دندانهاي سائيده شده ديده مي شود . ضمنا سطح آزاد دندانهاي كوتاه شده مانند حالت طبيعي صاف و صيقلي نيست . از همه بالاتر كوتاه كردن طول دندان نه فقط دام را جوان تر بنظر نمي آورد بلكه علائم سطح سايش ، آنرا پير تر جلوه خواهد داد بطوريكه اگر 12 ميلي متر از دندانها كسر نمايند دام دوازده ساله، بنظر شانزده ساله خواهد آمد .
- حك جوان :
بعضي از فروشندگان شكل جودان را در دندانهاي تراشيده شده حك كرده و با مركب چين اثر جرم را در عمق حفره نقش مي نماينند .
چنانكه ميناي مركزي هنوز موجود باشد كارشناس مجرب فورا متوجه خواهد شد كه حيوان نمي تواند داراي دو جودان باشد. ( ش 99 )
- عميق كردن جودان :
گاهي عامل به عميق كردن جودان و برداشتن جرم آن اكتفا مي كنند در اينصورت دندان وضعيت ثناياي ((بج)) را بخود گرفته و مانند آن حالت قضاوت مي شود .
موقعيكه جودان را در روي دندانهاي تراز شده حك مي كنند سطوح آزاد دندان كه سه گوشه يا دو گوشه شده اند تقلب را فاش مي سازد . ضمنا عدم ميناي مركزي در جودان مصنوعي باعث كشف حقيقت مي شود .
- از بين بردن علائم دم چلچله :
بعضي از فروشندگان علامت دم چلچله را كه در سن 7 سالگي ظاهر مي شود بوسيله سوهان از بين مي برند . اين علامت نيز چون بايد با ساير علائم تطبيق كند نمي تواند كارشناس را منحرف سازد .(شکل 99)
بطور خلاصه براي پير كردن ، دندانهاي شيري را قبل از موقع مي كشند و براي جوان نشان دادن دندانها طول دندانها را كوتاه يا علامت دم چلچله اي را سوهان و يا روي دندانها جودانهاي مصنوعي حك مي كنند .
منبع:http://iranianhorse.net/horse_year/senne_asb_bevasileye_dandan_P2.htm
برداشته شده از کتاب اندام شناسی اسب ومقایسه ان با سایر دامهای اهلی تالیف: دکتر محمود یزدی زاده
تنظیم: شادی قربانی
طراحی : معراج سعیـدی
پیوست ها
سنا
Active member
تشخيص سن اسب از روي دندان
به تدريج که سطح برشي دندان هاي ثنايا ساييده مي شود شکل رويه دندان تغيير مي کند. به اين ترتيب يک فرد مجرب مي تواند با معاينه دندان هاي اسب سن آن را تخمين بزند. نخست لازم است که دندان هاي شيري را از دائمي تشخيص داد. دندان هاي ثناياي شيري کوچک و سفيد بوده و به طرف لثه نوک تيز به نظر مي رسند در صورتيکه دندان هاي دائمي بزرگتر و زردتر هستند.
دندان هاي ثنايا شامل دندان ها مرکزي 2 تا در وسط، جانبي 2 تا در دو طرف مرکزي و 2 تا گوشه اي در کناره ها در هر فک مي باشند.
بعد از آنکه اسب دندان هاي دائمي اش کامل شد سن آنها از طريق تغيير شکل سطح دندان ها و زاويه اي که دندان ها به تدريج با بالارفتن سن اسب تشکيل مي دهند و همچنين شکل سطح مقطع دندان ها که از بيضي به مثلثي تغيير مي کند تخمين زده مي شود. هرچه اسب پيرتر مي شود جودان کم عمق تر مي شود تا آنکه به حالتي مي رسد که آن را اصطلاحا" علامت ((Mark مي گويند. به تدريج که دندان ساييده مي شود حفره ريشه دندان که محتوي رشته هاي عصبي و عروق خوني است نمودار شده و به منظور جلوگيري از درد، دانتين ثانويه به وجود مي آيد تا حفره ريشه را محافظت کند. اين امر موجب مي شود که يک ستاره دنداني بر روي سطح دندان ايجاد شود. براي دوران کوتاهي هم اين ستاره دنداني و هم آن علامت بر روي سطح دندان ديده مي شوند ولي به تدريج که سن اسب بالا مي رود تنها ستاره دنداني مشهود بوده و بيشتر و بيشتر به حالت مرکزي بر روي سطح دندان در مي آيد.
سن کره ها از طريق سنجش رشد و مرحله رشد دندان ها مشخص مي شود. معمولا" ثناياي مرکزي در هنگامي که کره به 4 هفتگي مي رسد بيرون مي زند و دندان هاي جانبي بين سنين 1 تا 3 ماهگي در مي آيند. هنگامي که کره به سن يکسالگي مي رسد يک سري کامل از ثناياي شيري و سفيد در دهانش قرار دارد ولي لبه هاي دندان هاي گوشه اي به همديگر نمي رسند.
يک کره دو ساله دهاني پر از ثناياي شيري دارد که تماما" جا افتاده و به کار گرفته مي شوند. در حدود دو سال و نيمي ثناياي مرکزي شيري با ثناياي دائمي جايگزين مي شوند، به اين ترتيب يک کره سه ساله داراي دندان هاي مرکزي دائمي است که کاملا" به کار گرفته مي شوند. در سنين سه سال و نيمي ثناياي جانبي شيري با دندان ها دائمي جايگزين مي شوند که به اين ترتيب يک اسب چهار ساله داراي هشت دندان دائمي است که مورد استفاده هستند. در سن چهار و نيم سالگي ثناياي گوشه اي با دندان هاي دائمي جايگزين مي شوند که در نتيجه يک اسب پنج ساله دهانش پر از دندان هاي ثناياي دائمي است که تنها لبه پيشين ثناياي گوشه اي مورد استفاده قرار مي گيرد.
در اين هنگام دندان هاي نيش در نريان ها، اکثر اسب هاي اخته و بعضي ماديانها بيرون آمده اند. دهان يک اسب شش ساله با تمام ثناياي دائمي که مورد استفاده هستند و سکوي رويين آنها يکدست و جودان هاي آنها تيره و واضح مي باشد پر است.
جودان هاي مرکزي در يک اسب 7 ساله از بين رفته اند و تنها علامتشان که به تيرگي آنها نيست باقي مانده است. در اين سن دمچلچله در پشت ثناياي گوشه اي بالايي ظاهر مي شود. تا سن 8 سالگي جودان هاي دندان هاي جانبي از بين رفته اند و علامت خود را به جاي مي گذارد و ثناياي مرکزي داراي يک خط تيره هستند که اصطلاحا" ستاره دنداني خوانده مي شود. اين خط تيره نزديک جلوي دندان واقع شده است. در اين سن دم چلچله از بين مي رود. در سن نه سالگي جودان دندان هاي گوشه اي از بين مي رود و علامت خود را به جا مي گذارد و ستاره دنداني بر روي دندان هاي جانبي ظاهر مي شود. ثناياي مرکزي ساييده شده و مثلثي تر مي شوند. در اين سن نيز دمچلچله ظاهر مي شود که کوچکتر از آن در سن 7 سالگي است. تفاوت واضح اين سن با 7 سالگي در شيار گالوين مي باشد. اين شيار در سن 9 سالگي در وسط دندان هاي گوشه اي بالايي از سمت بالا شروع به ظاهر شدن مي کند. اسب هاي 10 ساله داراي ستاره و علامت بر روي کليه دندان هايشان هستند ولي علامت ها بيشتر نا مشخص بوده در حاليکه ستاره ها واضح تر هستند. ثناياي جانبي ساييده تر شده و مثلثي شکل تر مي شوند. شيار گالوين در اين سن کاملا" در بالاي دندان ديده مي شود. دندان هاي يک اسب 12 ساله فقط داراي ستاره دنداني بر روي ثناياي مرکزي هستند و دندان ها بيشتر مثلثي شکل مي شوند. شيار گالوين يک چهارم بالاي دندان مي رسد. يک اسب 15 ساله تنها داراي ستاره دنداني بر روي سکوي (رويه) دندان ها بوده و دندان هاي دو فک شيب بيشتري پيدا مي کنند و در عين حال شيار گالوين به نيمه دندان مي رسد. در حدود 20 سالگي شيار گالوين دندان را به دو قسمت راست و چپ تقسيم مي کند و پس از آن از بالا به پايين شروع به محو شدن مي کند و در حدود 30 سالگي ديگر ديده نمي شود.
تخمين سن اسب بعد از تکميل دندان هاي دائمي و مخصوصا" بعد از 10 سالگي تقريبي است چونکه نوع تغذيه حيوان مي تواند در تمامي نکات مذکور تاثير داشته باشد.
منابع:
- جزوه درس ثبت مشخصات، مهندس يوسف نيا، کارداني پرورش اسب، بهار 80
- تحقيق دندون اسب پيش کشي را نمي شمرن!، غزاله منتظم - مرجان مالک پور، بهار 78
- پايگاه اطلاع رساني http://www.horsenetwork.com
- مجله دنياي اسب شماره هاي صفر، 1، 2
به تدريج که سطح برشي دندان هاي ثنايا ساييده مي شود شکل رويه دندان تغيير مي کند. به اين ترتيب يک فرد مجرب مي تواند با معاينه دندان هاي اسب سن آن را تخمين بزند. نخست لازم است که دندان هاي شيري را از دائمي تشخيص داد. دندان هاي ثناياي شيري کوچک و سفيد بوده و به طرف لثه نوک تيز به نظر مي رسند در صورتيکه دندان هاي دائمي بزرگتر و زردتر هستند.
دندان هاي ثنايا شامل دندان ها مرکزي 2 تا در وسط، جانبي 2 تا در دو طرف مرکزي و 2 تا گوشه اي در کناره ها در هر فک مي باشند.
بعد از آنکه اسب دندان هاي دائمي اش کامل شد سن آنها از طريق تغيير شکل سطح دندان ها و زاويه اي که دندان ها به تدريج با بالارفتن سن اسب تشکيل مي دهند و همچنين شکل سطح مقطع دندان ها که از بيضي به مثلثي تغيير مي کند تخمين زده مي شود. هرچه اسب پيرتر مي شود جودان کم عمق تر مي شود تا آنکه به حالتي مي رسد که آن را اصطلاحا" علامت ((Mark مي گويند. به تدريج که دندان ساييده مي شود حفره ريشه دندان که محتوي رشته هاي عصبي و عروق خوني است نمودار شده و به منظور جلوگيري از درد، دانتين ثانويه به وجود مي آيد تا حفره ريشه را محافظت کند. اين امر موجب مي شود که يک ستاره دنداني بر روي سطح دندان ايجاد شود. براي دوران کوتاهي هم اين ستاره دنداني و هم آن علامت بر روي سطح دندان ديده مي شوند ولي به تدريج که سن اسب بالا مي رود تنها ستاره دنداني مشهود بوده و بيشتر و بيشتر به حالت مرکزي بر روي سطح دندان در مي آيد.
سن کره ها از طريق سنجش رشد و مرحله رشد دندان ها مشخص مي شود. معمولا" ثناياي مرکزي در هنگامي که کره به 4 هفتگي مي رسد بيرون مي زند و دندان هاي جانبي بين سنين 1 تا 3 ماهگي در مي آيند. هنگامي که کره به سن يکسالگي مي رسد يک سري کامل از ثناياي شيري و سفيد در دهانش قرار دارد ولي لبه هاي دندان هاي گوشه اي به همديگر نمي رسند.
يک کره دو ساله دهاني پر از ثناياي شيري دارد که تماما" جا افتاده و به کار گرفته مي شوند. در حدود دو سال و نيمي ثناياي مرکزي شيري با ثناياي دائمي جايگزين مي شوند، به اين ترتيب يک کره سه ساله داراي دندان هاي مرکزي دائمي است که کاملا" به کار گرفته مي شوند. در سنين سه سال و نيمي ثناياي جانبي شيري با دندان ها دائمي جايگزين مي شوند که به اين ترتيب يک اسب چهار ساله داراي هشت دندان دائمي است که مورد استفاده هستند. در سن چهار و نيم سالگي ثناياي گوشه اي با دندان هاي دائمي جايگزين مي شوند که در نتيجه يک اسب پنج ساله دهانش پر از دندان هاي ثناياي دائمي است که تنها لبه پيشين ثناياي گوشه اي مورد استفاده قرار مي گيرد.
در اين هنگام دندان هاي نيش در نريان ها، اکثر اسب هاي اخته و بعضي ماديانها بيرون آمده اند. دهان يک اسب شش ساله با تمام ثناياي دائمي که مورد استفاده هستند و سکوي رويين آنها يکدست و جودان هاي آنها تيره و واضح مي باشد پر است.
جودان هاي مرکزي در يک اسب 7 ساله از بين رفته اند و تنها علامتشان که به تيرگي آنها نيست باقي مانده است. در اين سن دمچلچله در پشت ثناياي گوشه اي بالايي ظاهر مي شود. تا سن 8 سالگي جودان هاي دندان هاي جانبي از بين رفته اند و علامت خود را به جاي مي گذارد و ثناياي مرکزي داراي يک خط تيره هستند که اصطلاحا" ستاره دنداني خوانده مي شود. اين خط تيره نزديک جلوي دندان واقع شده است. در اين سن دم چلچله از بين مي رود. در سن نه سالگي جودان دندان هاي گوشه اي از بين مي رود و علامت خود را به جا مي گذارد و ستاره دنداني بر روي دندان هاي جانبي ظاهر مي شود. ثناياي مرکزي ساييده شده و مثلثي تر مي شوند. در اين سن نيز دمچلچله ظاهر مي شود که کوچکتر از آن در سن 7 سالگي است. تفاوت واضح اين سن با 7 سالگي در شيار گالوين مي باشد. اين شيار در سن 9 سالگي در وسط دندان هاي گوشه اي بالايي از سمت بالا شروع به ظاهر شدن مي کند. اسب هاي 10 ساله داراي ستاره و علامت بر روي کليه دندان هايشان هستند ولي علامت ها بيشتر نا مشخص بوده در حاليکه ستاره ها واضح تر هستند. ثناياي جانبي ساييده تر شده و مثلثي شکل تر مي شوند. شيار گالوين در اين سن کاملا" در بالاي دندان ديده مي شود. دندان هاي يک اسب 12 ساله فقط داراي ستاره دنداني بر روي ثناياي مرکزي هستند و دندان ها بيشتر مثلثي شکل مي شوند. شيار گالوين يک چهارم بالاي دندان مي رسد. يک اسب 15 ساله تنها داراي ستاره دنداني بر روي سکوي (رويه) دندان ها بوده و دندان هاي دو فک شيب بيشتري پيدا مي کنند و در عين حال شيار گالوين به نيمه دندان مي رسد. در حدود 20 سالگي شيار گالوين دندان را به دو قسمت راست و چپ تقسيم مي کند و پس از آن از بالا به پايين شروع به محو شدن مي کند و در حدود 30 سالگي ديگر ديده نمي شود.
تخمين سن اسب بعد از تکميل دندان هاي دائمي و مخصوصا" بعد از 10 سالگي تقريبي است چونکه نوع تغذيه حيوان مي تواند در تمامي نکات مذکور تاثير داشته باشد.
منابع:
- جزوه درس ثبت مشخصات، مهندس يوسف نيا، کارداني پرورش اسب، بهار 80
- تحقيق دندون اسب پيش کشي را نمي شمرن!، غزاله منتظم - مرجان مالک پور، بهار 78
- پايگاه اطلاع رساني http://www.horsenetwork.com
- مجله دنياي اسب شماره هاي صفر، 1، 2